Ijtimoiiy fanlar

 Iqtisodiyotda yuz bergan tarkibiy o’zgarishlar, bozor infratuzilmasining shakllanishi 
Sobiq  SSSRning  tarqatib  yuborilishi  bilan  respublikalar  va  shaharlar  o’rtasidagi  iqtisodiy 
aloqalar  uzildi,  oqibatda  O’zbekistonning  bir  qancha  sanoat  korxonalarida  mahsulot  ishlab 
chiqarish  kamaydi,  iqtisodning  ko’pgina  muhim  sohalarini  qayta  qurish  yoki  yangidan  qurish 
kerak bo’ldi. Jahon bozorida raqobatga bardosh bera oladigan va aholining iste’mol talablarini 
qondiradigan mahsulot ishlab chiqarishni tashkil qilish zarur edi. «Barqarorlashtirish siyosati, - 
deydi.  Prezident  I.A.  Karimov,  -  eng  avvalo,  bu  makroiqtisodiyotda  muvozanatni  saqlash, 
ishlab chiqarishning keskin darajada pasayishiga va ommaviy ishsizlikka yo’l qo’ymaslikdir». 
Bozor  munosabatlariga  o’tish  davrida  iqtisodning  ustuvor,  katta  istiqbolga  ega  bo’lgan 
tarmoqlarini har tomonlama rag’batlantirib, shu orqali butun iqtisodiyot tarkiban qayta tashkil 
qilindi. 
Iqtisodiy  o’sish  iqtisodiyotning  barcha  sohalarida  ishlab  chiqarish  hajmi  oshgani  bilan 
ifodalandi.  Bu  ko’rsatkich  1990  yil  bilan  qiyoslaganda  sanoatda  106,5,  qishloq  xo’jaligida 
105,8,  qurilishda  102,6,  savdoda  112,7,  aholiga  pullik  xizmat  ko’rsatish  sohasi  121,3  foizini 

---

308 
 
qilingan Konstitutsiya va qonunlarga amal qilinishi shart; 
- bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaqtda aholini himoya qilishning kuchli ijtimoiy 
siyosatini o’tkazish; 
-  ijtimoiy  islohotlarning  rivojlanib  borishi  va  yo’nalishini  belgilab  beruvchi  tamoyillardan 
biri  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  evolyutsion  yo’l  bilan,  bosqichma-bosqich  amalga  oshirilishi 
zarur. 
YAngi iqtisodiy munosabatlarga o’tish tamoyillari asosida g’oyat mas’uliyatli va murakkab vazifa-
iqtisodiy islohotlar strategiyasi ishlab chiqildi. Iqtisodiy strategiyaning boshlang’ich nuqtasi ijtimoiy-
iqtisodiy o’zgarishlarning pirovard maqsadini belgilab olishdan iboratdir. Bu vazifa markazlashtiril-
gan, ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor munosabatlariga, bir sifat holatidan 
ikkinchi sifat holatiga o’tishdan iboratdir. Bozor munosabati bu jihatdan klassik kapitalistik va sotsial-
istik iqtisodiy tizimdan farq qiladi. 
Bozor islohotlarini amalga oshirish dasturiga ko’ra ustuvor vazifalar bosqichma-bosqich hal 
qilinadi. 
Birinchi bosqichda totalitar tizimdan hozirgi zamon bozor munosabatlariga o’tish davridagi 
bir-biriga  bog’liq  ikki  vazifani  bir  vaqtda  hal  qilishga  to’g’ri  keldi:  ma’muriy  buyruqbozlik 
tizimning og’ir oqibatlarini tugatib, iqtisodni barqarorlashtirish va bozor munosabatlarining ne-
gizini  shakllantirish.  Bu  bosqich  jarayonida  iqtisodiy  islohotning  g’oyat  muhim  yo’nalishlari 
O’zbekiston Prezidenti tomonidan belgilab berildi: 
-  o’tish  jarayonining  huquqiy  asoslarini  shakllantirish,  islohotlarning  qonuniy-huquqiy  ba-
zasini mustahkamlash va rivojlantirish; 
- qishloq xo’jaligida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish; 
- ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish. 
Iqtisodiy  islohotlarni  huquqiy  asoslovchi  qonun-qoidalar  yuridik  tashkilotlar  va  yetuk 
olimlar tomonidan tayyorlandi va jahonning yirik mutaxassislari tomonidan quvvatlanib, tan 
olindi. 
Dastlabki vaqtning o’zida iqtisodiy munosabatlarning huquqiy negizini barpo etadigan 100 
ga yaqin asosiy qonun hujjatlari qabul qilingan. Iqtisodiy islohot, tadbirkorlik va chet el inves-
titsiyalari bo’yicha Prezident huzurida maxsus Idoralararo kengash tuzildi. 
Bozor munosabatlariga o’tishning asosiy shartlaridan biri mulkni davlat tasarrufidan chiqar-
ish  va  xususiylashtirish  amalga  oshirildi.  Bu  bilan  davlat  monopoliyasi  tugatilib,  ma’muriy 
buyruqbozlik tizimi buzildi va bozor iqtisodiyotiga asos solindi, xususiy mulkdorlarning keng 
qatlami  shakllantirildi  va  xorijiy  sarmoyadan  foydalanib,  ishlab  chiqarish  samaradorligini 
oshirish orqali aholining turmush darajasi yaxshilana boshladi. 
Mulkni  xususiylashtirish  va  ko’p  ukladli  iqtisodni  shakllantirish  O’zbekistonda  o’ziga  xos 
yo’l bilan birinchi bosqichda 1992-1993 yillari amalga oshirildi. 
Bu  davrda  asosan  maishiy  xizmat  va  savdo  korxonalari,  transport  va  qurilishning  kichik 
korxonalari, davlat sanoat va mahsulot qayta ishlash korxonalari mulk shaklini o’zgartirdi. Bu-
lar  mulkning  ijara,  jamoa  va  aksiyadorlik  shakliga  aylantirildi.  Uy-joylar  keng  miqyosda 
xususiylashtirilib,  aholining  ayrim  qismiga  tekin,  boshqa  qismiga  esa  arzon  narxda  xususiy 
mulk etib berildi. 
Dastlabki  davrning  o’zida  qishloq  xo’jaligida  770  kolxoz  va  davlat  xo’jaliklari  xususiy-
lashtirildi,  jamoa  va  ijara  xo’jaliklariga  aylantirildi.  Lekin  qishloqda  bu  jarayon  sekin  va  qiy-