Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

Список литературы 
1. Айтберов А.М. Развитие билингвизма в республиках Киргизии и 
Казахстана // Филологические науки. Вопросы теории и практики. Т: Грамота, 
2013. № 7 C. 36-39.
2. Баринова И. А., Нестерова О. А. О некоторых особенностях языковой 
личности билингва // Филологические науки. Вопросы теории и практики. 
Тамбов: Наука, 2015. № 4 C. 26-29.
3. Караева С. А. Особенности формирования и развития русской речи 
учащихся начальных классов в условиях двуязычия и многоязычия Узбекистана: 
учебное пособие. Ташкент: ТГПУ, 2006. 28 с. 
4. Караева С. А. Формирование и развитие русской связной речи учащихся 
начальных классов национальной школы с использованием средств наглядности: 
М., 2005. 161 с.
5. Розенцвейг В. Ю. Языковые контакты. Л.: Наука, 1972. 78 с. 

---

49 
ФИО авторов: 
Nigmanov A.A., 
“UNICON.UZ” DUK, Radioaloqa, radioeshitirish va televedieniya ilmiy tadqiqot 
bo‘lim boshlig‘i o‘rinbosari 
Axrorxo‘jaev A.A., 
Muxammad al-Xorazmiy nomidagi TATU, “MUT va T” kafedrasi 2-kurs magistranti 
Название публикации:
«YUQORI TEZLIKLI MA’LUMOT UZATISH 
TARMOQLARIDA AXBOROT XAVFSIZLIGIGA BUZUVCHI TA’SIRI 
OQIBATLARI» 
Ushbu maqolada yuqori tezlikli ma’lumot uzatish tarmoqlarida axborot 
xavfsizligiga buzuvchi ta’siri oqibatlari to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan. Yuqori
tezlikli ma’lumot uzatish tarmoqlarining zaifliklarini va uning axborot sohasiga 
bo‘lishi mumkin bo‘lgan buzuvchining ta’siri natijalarini ko‘rsatkichlari keltirilgan. 
Kalit so‘zlar:
xavflar, zaifliklar, tahdidlar, buzuvchi, xavflilik vektori, skalyar 
ko‘paytma.
Xalqaro amaliyot shuni ko‘rsatadiki, so‘nggi o‘n yil ichida global 
telekommunikatsiya sohasi jadal sur’atlarda rivojlanib bormoqda, bu esa 
iqtisodiyotning barcha tarmoqlari orasida eng yaxshi natijalardan biridir.
Bugungi kunda yuqori tezlikli ma’lumot uzatish abonentlarga kirish tarmoqlarini 
joylashtirishning asosiy texnik muammosi mis yoki optik tolali aloqa liniyalari orqali 
ma’lumotlar uzatishning samarali uzatilishini ta’minlaydigan texnologiyalarni 
tanlashdir. Xalqaro amaliyot shuni ko‘rsatadiki, yuqori tezlikli ma’lumot uzatish 
(YTMUT)ning axborot xavfsizligini ta’minlash (AXT) mummosi kompleks harakterga 
ega va uni yechishda axborot xavfsizligi (AX)ning turli aspektlarini ko‘rib chiqish 
bilan tizimli yondashishdan foydalanish zarur. Shuning uchun umumiy foydalanish 
telefon tarmoqlarining (UfTT) xavfsiz ishlashini ta’minlash, umuman olganda sezilarli 
darajada YTMUTning AXT masalalarini ishlab chiqishga bog‘liq.

---

50 
Umumiy holda, YTMUTning AXT Xalqaro telekommunikatsiya ittifoqi (XTI) 
AXT bo‘yicha talablar va qoidalardan tashkil topgan tavsiyalari va ishlab chiqilgan 
xavfsizlik siyosatiga muvofiq butun kompleks tadbirlarni o‘tkazilishini talab qiladi. 
YTMUTning xavfsizligini ta’minlash muammosining eng muhim tomonlaridan 
biri ularning xavfsizligiga bo‘lishi mumkin bo‘lgan tahdidlar, zaifliklar va xavflarni 
aniqlash, tahlil qilish va tasniflash hisoblanadi. Tahdidlar va zaifliklar ro‘yxati, 
ularning amalga oshirilish ehtimolliklarini baholash, shuningdek buzuvchining modeli, 
YTMUT xavfsizligiga xavflarni tahlil qilishni o‘tkazish va baholash usullarini ishlab 
chiqish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
YTMUTda ma’lumotlarni kafolatlangan himoyalanishini ta’minlash uchun 
ularni himoyalash maqsadlarini shakllantirish va himoyalashni ta’minlaydigan zarur 
choralar ro‘yxatini aniqlash zarur bo‘ladi.
Qonuniy foydalanuvchining noqonuniy amallari – bu turdagi tahdidlar o‘z 
vakolatlaridan foydalanish bilan ularning lavozimiy majburiyatlari doirasidan 
chiqadigan amallarni bajarishga urinadigan tarmoqning qonuniy foydalanuvchilaridan 
kelib chiqadi.
Noqonuniy amallarni tarmoqning oddiy foydalanuvchisi ham amalga oshirishga 
urinishi mumkin. Mavjud statistika tarmoqning xavfsizligini buzishga barcha 
urinishlarning salkam yarmi aynan tarmoqning qonuniy foydalanuvchilari 
hisoblanadigan korxona xodimlaridan kelib chiqishini ko‘rsatadi.
AX zaifliklari, tahdidlar va xavflar o‘ziga xos xarakterga ega, barchasi 
ma’lumotlarni uzatish muhiti, uzatiladigan ma’lumotlar tarmog‘ining tuzilmasi, 
tarmoqning vazifasi va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. 
YTMUTning zaifliklarini va uning axborot sohasiga bo‘lishi mumkin 
buzuvchining ta’sirini aktiv tadqiqot qilish natijasida bo‘lishi mumkin. Buzuvchi
ta’siri oqibatlari