U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

0
larni 
ifodalovchi bu 
chuqurchalar
, kuydirilayotgan tekis maydonlardan 
farqli o‘laroq, 
1
larni ifodalaydigan maydonlar 
yerlar
deb nomlanadi. 
Birinchi sektorlar diskning o‘rtasida joylashgan bo‘lib, lazer har bir 
sektorni navbat bilan o‘qiydi. Agar diskda bir nechta qatlam bo‘lsa, 
ikkinchi qatlamni o‘qish uchun tashqi lazer kursi tashqi chetidan ichki 
qismga o‘tganda, lazer kursi ikkinchi qatlamni o‘qish uchun 
o‘zgartiradi.
4.12- rasm. Optik disklani o‘qish va ularga yozish texnologiyasi 
Izoh: CD o‘qish qurilmasi texnologiyasi (chapda) disk pastki 
qatlamining pastki qismiga yozish uchun qizil lazerdan foydalanadi. 
DVDlar (o‘rtada) kichikroq qizil lazerdan foydalanib diskning pastki 

---

154 
qismiga yozib oladi, shunda yo‘laklarni oldindan belgilash mumkin. 
Blu-ray (o‘ngda) zichroq yo‘laklar bilan bir necha qatlamlarga yozib 
olish uchun ingichka ko‘k lazerdan foydalanadi (blu-raydisc.com 
saytidan). 
CD va DVD texnologiyasi 
CD yoki DVD pleyerda ma’lumotlar past quvvatli qizil lazer 
yordamida fokuslanib, ma’lumotlar qayta o‘qiladi, u diskning himoya 
qatlamidan ma’lumot yoziladigan CD-disk yo‘lakiga (yoki DVD-
yo‘lakga) o‘tadi. Yerdagi yengil hodisa fotodetektorda aks etadi va 
chuqurdagi yorug‘lik hodisasi tarqab ketadi va so‘riladi. Keyin 
fotodetektor yorug‘lik intensivligini 1 va 0 raqamli signalga 
aylantiradi. CD va DVD yozadigan diskovodlar faqat o‘qish uchun 
mo‘ljallangan disk pleyerlariga qaraganda qimmatroq disklarni 
boshqarish qurilmalarini talab qiladi, chunki ular har bir tashuvchiga 
xos bo‘lgan yozish mexanizmlarini o‘z ichiga olishi kerak. Masalan, 
kompakt-disk bir necha qatlamlardan iborat bo‘lib, ularda oltinni aks 
ettiruvchi qatlam va bo‘yoq qatlami mavjud bo‘lib, u ma’lumotlarni 
yozib olish uchun ishlatiladi. Yozib olish boshi ma’lumotlarni yozish 
uchun kuchli lazer nuridan foydalanadi. Lazer nurining energiyasi 
so‘rilganida va unga yozilganidan keyin unio‘chirib bo‘lmaydi, 
bo‘yoq ustiga doimiy belgi qo‘yiladi. U o‘qilganda, bo‘yoqdagi izning 
mavjudligi lazer nurining tarqalishiga olib keladi va yorug‘lik o‘qilgan 
joyga qaytarilmaydi. Biroq, bo‘yoq izlari yo‘q bo‘lganda, oltin qatlam 
yorug‘likni o‘qilgan tomonga qaytaradi. Bu chuqurlar va yerlarni 
o‘qish jarayoniga o‘xshaydi.
Yoziladigan 
kompakt 
diskni 
(CD-R) 
yaratish 
uchun 
ishlatiladigan dasturiy ta’minot ISO 9096 kabi standart formatdan 
foydalanadi, bu avtomatik ravishda xatolarni tekshiradi va har bir 
faylning joylashishini kuzatish uchun ishlatiladigan tarkibiy jadvalni 
yaratadi. Ma’lumotni yozish uchun lazer nurlari diskni isitadi va uning 
holatini kristalldan amorf holatga o‘zgartiradi. Ma’lumotlar kam 
quvvatli lazer nuri yordamida o‘qilganda, amorf holat o‘qni 
sezmaydigan yorug‘likni tarqatadi. Bu 0 deb talqin qilinadi va 
chuqurlarni o‘qiyotganda nima sodir bo‘lishiga o‘xshash. Boshqa 
tomondan, yorug‘lik kristalli mintaqalarga kirganda, yorug‘lik 
o‘qilgan boshga qaytariladi va bu o‘qish paytida sodir bo‘ladigan 
narsaga o‘xshaydi va 1 deb talqin qilinadi. Ma’lumotni yo‘q qilish 

---

155 
uchun CD-RW drayveri qotishmani zaiflashtirish va uni asl kristal 
holatiga qaytarish uchun yetarlicha chuqurlarni isitish uchun past 
energiyali nurni ishlatadi. DVD-disklar kompakt-disklar bilan bir xil 
dizayn va hajmga ega bo‘lsa-da, ular ko‘proq ma’lumotlarni 
saqlashlari mumkin. Ikki qatlamli bir tomonlama DVD 13 ta kompakt-
diskga teng bo‘lishi mumkin; uning qizil lazeri CD ning qizil lazeriga 
qaraganda qisqa to‘lqin uzunligi bilan kichik chuqurchalarni hosil 
qiladi. Siqish texnologiyasining afzalliklari (keyingi bobda muhokama 
qilinadi) MPEG video-kompressiyasi kabi yuqori sig‘imli DVD-larga 
qo‘shilganda, bir tomonlama ikki qavatli DVD-disk 8,6 GB hajmga 
ega bo‘lishi mumkin, bu kengaytirilgan audio bilan ikki soatlik film 
uchun yetarlidir.