Электр таъминоти ва электр тармоšлари

Нейтрали ерга эффектив уланган электр тармо нинг кучланиши 1000 В дан ю ори бўлган электр урилмалари
қ
қ
қ
1.7.49. Нейтрали ерга эффектив уланган электр тармо нинг 1000 В дан ю ори электр урилмаларини ерга улаш
қ
қ
қ
урилмалари, ёки уларнинг аршилигига (мазкур оидаларнинг 1.7.51 - бандига аранг), ёки тегиш кучланишига (мазкур
қ
қ
Қ
қ
оидаларнинг 1.7.52 - бандига аранг) бўлган талабларга риоя этган холда, шунингдек конструктив бажарилишига (мазкур
Қ
қ
оидаларнинг 1.7.53 ва 1.7.54-бандларига аранг) ва ерга улаш урилмасида кучланишни чеклашга (мазкур оидаларнинг
Қ
қ
қ
Қ
1.7.50-бандига аранг) бўлган талабларга риоя этган холда бажарилиши лозим. Мазкур оидаларнинг 1.7.49 - 1.7.54-
қ
Қ
бандлари талаблари ХЛ таянчларининг ерга улаш урилмаларига татби этилмайди.
қ
қ
1.7.50. Ерга улаш урилмасидаги кучланиш, ундан ерга туташиш токи о иб тушаётганда, 10 кВ дан ортмаслиги керак.
қ
қ
10 кВ дан орти кучланиш, электр урилманинг биносидан ва таш и тўси ларидан потенциалларни таш арига чи иб
қ
қ
қ
қ
қ
қ
кетиши истисно бўлган ерга улаш урилмаларида ру сат этилади. Ерга улаш урилмасидаги кучланиш 5 кВ дан орти ва 10
қ
ҳ
қ
қ
кВ гача бўлганда, четга кетаётган ало а ва телемеханика кабеллари изоляциясини химоя илиш ва хавфли потенциалларни
қ
қ
электр урилма таш арисига чи иб кетишига йўл уймаслик бўйича чоралар назарда тутилган бўлиши керак.
қ
қ
қ
қ
1.7.51. аршилигига бўлган талабларга риоя этилган холда бажарилган ерга улаш урилмаси йилнинг исталган ва тида,
Қ
қ
қ
табиий ерга улагичларни ўшиб, 0,5 Ом дан катта бўлмаган аршиликка эга бўлиши шарт.
қ
қ
Электр потенциални тенглаштириш ва электр урилмани, у банд этган удудда ерга улагичга улашни таъминлаш
қ
ҳ
ма садида бир-бирига ерга улаш тўри шаклида уланган бўйлама ва кўндаланг ерга улагичлар ётказилиши лозим.
қ
Бўйлама ерга улагичлар электр ускуна ў лари бўйлаб хизмат кўрсатиш томондан, ер сатхидан 0,5-0,7 м чу урликда ва
қ
қ
ускуна фундаментларидан ёки асосидан 0,8-1,0 м масофада ёт изилиши керак. Икки атор ускуна учун ускуна
қ
қ
фундаментларидан ёки асосидан масофаларни бир атор ерга улагич ёт изилиб 1,5 м гача узайтиришга ру сат этилади, агар
қ
қ
ҳ
хизмат кўрсатиш томонлари бир-бирига араган бўлса, икки аторнинг фундаментлари ёки асослари орасидаги масофа эса
қ
қ
3,0 м дан орти бўлмаса.
қ
34

---

Кўндаланг ерга улагичлар ускуналар орасидаги улай жойларда ер сатхидан 0,5 - 0,7 м чу урликда ёткизилиши керак.
қ
қ
Улар орасидаги масофани четдан ерга улаш тўрининг марказига араб ортиб борадиган илиб абул илиниши тавсия
қ
қ
қ
қ
этилади. Бунда, четдан бошлаб биринчи ва кейинги масофалар тегишлича 4,0; 5,0; 6,0; 7,5; 9,0; 11,0; 13,5; 16,0; 20,0 м дан
ортмаслиги керак. Ерга улаш тўри ячейкаларининг ўлчамлари, куч трансформаторлари нейтралини ва ис а туташтиргични
қ қ
ерга улаш урилмасига улайдиган жойларида 6х6 м
қ
2
дан ортмаслиги керак.
Горизонтал ерга улагичлар, ерга улаш урилмаси эгаллаган худудни чети бўйлаб шундай ёт изилиши керакки, уларнинг
қ
қ
жами ёпи контурни ташкил илиши керак.
қ
қ
Агар ерга улаш урилмасининг контури электр урилманинг таш и тўси лари доирасида жойлашган бўлса, унинг
қ
қ
қ
қ
удудига кириш жойларида ва кириш йўлларида таш и горизонтал ерга улагич олдида, кириш жойлари ва кириш
ҳ
қ
йўлларининг тў рисида иккита вертикал ерга улагич ўрнатиш билан потенциални тенглаштириш лозим. Вертикал ерга
ғ
улагичлар 3-5 м узунликда, улар орасидаги масофа эса кириш жойининг ёки кириш йўлининг кенглигига тенг бўлиши керак.
1.7.52. Тегиш кучланишига бўлган талабларга риоя этилган холда бажариладиган ерга улаш урилмаси, йилнинг
қ
исталган ва тида ундан ерга туташиш токи о иб тушаётганида тегиш кучланишларининг ми дорлари меъёрланган
қ
қ
қ
ми дорлардан орти бўлмаслигини таъминлаши керак. Бунда ерга улаш урилмасининг аршилиги ерга улаш
қ
қ
қ
қ
урилмасидаги ру сат этилган кучланиш ва ерга туташиш токи бўйича ани ланади. 
қ
ҳ
қ
Ру сат этилган тегиш кучланиши ми дорини ани лашда, исобланган таъсир этиш ва ти сифатида химояни ишлаш
ҳ
қ
қ
ҳ
қ
ва ти ва ўчиргичнинг тўли ўчиш ва ти йи индиси абул илиниши лозим. Бунда алмашлаб – улашлар оширилаётганда
қ
қ
қ
ғ
қ
қ
конструкцияда Т содир бўлиши мумкин бўлган иш жойларида алмашлаб –ўчиришни амалга ошираётган ходимлар учун
Қ
тегиш кучланишнинг рухсат этилган ийматини ани лашда за ира имоянинг ишлаш ва тини, олган удудлар учун эса –
қ
қ
ҳ
ҳ
қ
қ
ҳ
асосий имоянинг ишлаш ва тини абул илиниши керак. 
ҳ
қ
қ
қ
Бўйлама ва кўндаланг горизонтал ерга улагичларни жойлаштириш, тегиш кучланишларини меъёрий ми дорларгача
қ
чегаралаш талабларидан ва ерга уланаётган урилмани улаш улайлигидан келиб чи иб ани ланиши керак. Бўйлама ва
қ
қ
қ
қ
кўндаланг горизонтал сунъий ерга улагичлар орасидаги масофа 30 м дан ортмаслиги, уларнинг тупро
а ёт изилиши
ққ
қ
чу урлиги эса 0,3 м дан кам бўлмаслиги керак. Иш жойларида ерга улагичларни камро чу урликда ёт изилишига ру сат
қ
қ
қ
қ
ҳ
этилади, агар бунинг зарурати исоб-китоблар билан тасди ланган бўлса, бажарилиши эса электр урилмага измат
ҳ
қ
қ
ҳ
кўрсатиш улайлигини ва ерга улагичларнинг хизмат муддатини камайтирмаса. Асосланган холларда тегиш кучланишини
қ
пасайтириш учун иш жойларига алинлиги 0,1-0,2 м бўлган майдаланган тош ёт изилиши мумкин.
қ
қ
1.7.53. Ерга улаш урилмаси унинг аршилигига ёки тегиш кучланишига бўлган талабларга риоя этилиб илинганда
қ
қ
қ
мазкур оидаларнинг 1.7.51 ва 1.7.52-бандлари талабларига ўшимча:
Қ
қ
ускунани ёки конструкцияларни ерга улагичга уловчи ерга улаш ўтказгичлари ерда камида 0,3 м чу урликда
қ
ёт изилиши;
қ
куч трансформаторларининг нейтраллари, ис а туташтиргичлар ерга уланаётган жойлар я инида бўйлама ва
қ қ
қ
кўндаланг (тўртта йўналишда) горизонтал ерга улагичлар ёт изилиши лозим.
қ
Ерга улаш урилмаси электр урилма тўси и таш арисига чи иб кетса, электр урилма удуди таш арисидаги
қ
қ
ғ
қ
қ
қ
ҳ
қ
горизонтал ерга уловчиларни камида 1 м чу урликда ёт изиш лозим. Бундай холда ерга улаш урилмасининг таш и
қ
қ
қ
қ
контурини ўтмас ёки думало симон кўп бурчак шаклида илиш тавсия этилади.
қ
қ
1.7.54. Электр урилмаларнинг таш и тўси ини ерга улаш урилмасига улаш тавсия этилмайди.
қ
қ
ғ
қ
 
Агар электр
урилмадан 110 кВ ва ундан ю ори ХЛ чи иб кетаётган бўлса, тўси , унинг бутун периметри бўйлаб, ар 20-50 м да, тўси
қ
қ
қ
қ
ҳ
қ
таянчлари олдида ўрнатилган узунликдаги 2-3 м вертикал ерга улагичлар ёрдамида ерга уланиши лозим. Металл таянчли ва
арматураси тўси нинг металл исмлари билан электр бо ланган темир бетон таянчлар учун бундай ерга улагичларнинг
қ
қ
ғ
ўрнатилиши талаб этилмайди.
Таш и тўси билан ерга улаш урилмаси орасида электр ало а бўлишини истисно илиш учун тўси дан, тўси бўйлаб
қ
қ
қ
қ
қ
қ
қ
унинг ички, таш и ёки иккала томони бўйича жойлашган ерга улаш урилмаси элементларигача масофа 2 м дан кам
қ
қ
бўлмаслиги керак. Тўси дан таш арига чи адиган горизонтал ерга улагичлар, металл коби ли увурлар ва кабеллар ва
қ
қ
қ
қ
қ
бош а металл коммуникациялар камида 0,5 м чу урликда таянчлар ўртасида ёткизилишлари керак. Таш и тўси ни бинолар
қ
қ
қ
қ
ва иншоотлар билан туташган, шунингдек таш и тўси
а ички металл тўси лар туташган жойлари узунлиги камида 1 м
қ
ққ
қ
ишт ёки ё очдан илиниши керак.
ғ
ғ
қ
Таш и тўси ларда электр урилма удудида жойлашган пасайтирувчи трансформаторлардан тў ридан-тў ри
қ
қ
қ
ҳ
ғ
ғ
таъминланаётган 1000 В гача электр абул илгичларни ўрнатишга ру сат этилмайди. Агар таш и тўси ларда электр абул
қ
қ
ҳ
қ
қ
қ
илгичлар ўрнатилса, уларнинг таъминоти бўлувчи трансформаторлар ор али амалга оширилиши лозим. Ушбу
қ
қ
трансформаторлар тўси га ўрнатилишига йўл уйилмайди. Бўлувчи трансформаторнинг иккиламчи чул амини тўси да
қ
қ
ғ
қ
жойлаштирилган электр абул илгич билан бо ловчи линия ердан кучланишнинг исобланган ми дорига ерга улаш
қ
қ
ғ
ҳ
қ
урилмасида изоляцияланган бўлиши керак.
қ
Агар ю орида келтирилган тадбирлардан хатто биттасининг бажарилишини имконияти бўлмаса, тўси нинг металл
қ
қ
исмлари ерга улаш урилмасига уланиши ва потенциалларнинг тенглаштирилиши шундай амалга оширилиши керакки,
қ
қ
тўси нинг таш и ва ички томонларидаги тегиш кучланиши ру сат этилган ийматлардан ортмаслиги шарт. Ерга улаш
қ
қ
ҳ
қ
урилмаси ру сат этилган аршилик бўйича илинганда, ушбу ма садда тўси нинг таш и томонидан, ундан 1 м масофада
қ
ҳ
қ
қ
қ
қ
қ
ва 1 м чу урликда горизонтал ерга улагич ёт изиб чи илиши керак. Ушбу ерга улагич ерга улаш урилмасига камида тўртта
қ
қ
қ
қ
ну тада уланиши лозим.
қ
1.7.55. Агар саноат ёки бош а электр урилманинг ерга улаш урилмаси 1000 В дан ю ори нейтрали ерга эффектив
қ
қ
қ
қ
уланган электр урилманинг ерга улагичи билан оби и ёки зир и металл кабель билан ёки бош а металл ало алар билан
қ
қ
ғ
ҳ
қ
қ
уланган бўлса, бундай электр урилма атрофида ёки у ўрнатилган бино атрофида потенциалларни тенглаштириш учун
қ
уйида келтирилган шартларнинг бирортаси бажарилган бўлиши керак:
қ
1) бино фундаментидан ёки ускуна эгаллаган удуд периметридан 1 м масофада ва 1 м чу урликда урилиш ва ишлаб
ҳ
қ
қ
чи аришга тегишли металл конструкцияларга ва ерга улаш (ноль симига улаш) тармо ига уланган ерга улагич ёткизилиши,
қ
ғ
бинога кириш жойларида ва кириш йўлларида эса – ерга улагичдан 1 ва 2 м масофада ва тегишлича 1 ва 1,5 м чу урликда
қ
ўтказгичларнинг ёт изилиши ва ушбу ўтказгичларни ерга улагичга уланиши;
қ
2) мазкур оидаларнинг 1.7.35 ва 1.7.70-бандларига мувофи ерга улагичлар сифатида темир-бетон фундаментлардан
Қ
қ
фойдаланиш, агар бунда потенциалларнинг тенглаштирилишини ру сат этилган даражаси таъминланса. Ерга улагичлар
ҳ
сифатида фойдаланиладиган темир-бетон фундаментлар ёрдамида потенциалларнинг тенглаштириш шартларини
таъминланиши ма сус директив ужжатлар талаблари асосида ани ланади.
ҳ
ҳ
қ
35

---

оидаларнинг мазкур банди 1 ва 2–кичик бандларида кўрсатилган шартларнинг бажарилиши талаб этилмайди, агар
Қ
бинолар атрофида, шу жумладан кириш жойларида ва кириш йўлларида асфальт нишаб йўлкалар мавжуд бўлса. Агар бирор-
бир кириш жойида (кириш йўлида) нишаб йўлка бўлмаса, ушбу кириш жойида (кириш йўлида) оидаларнинг ушбу банди 1–
Қ
кичик бандида кўрсатилгандек иккита ўтказгични ёт изиш шарти билан потенциалларни тенглаштириш ёки 2-кичик банди
қ
бўйича шарт бажарилиши керак. Бунда, ар андай холатда ам мазкур оидаларнинг 1.7.56-банди талаблари бажарилиши
ҳ
қ
ҳ
Қ
шарт. 
1.7.56. Потенциални чи ишини олдини олиш ма садида, ерга улаш урилмалари доирасидан таш арида жойлашган,
қ
қ
қ
қ
нейтрали ерга эффектив уланган 1000 В дан ю ори электр урилмалар электр абул илгичларини, ерга улаш урилмаси
қ
қ
қ
қ
қ
контури доирасидаги нейтрали ерга уланган трансформаторларнинг 1000 В гача чул амларидан таъминланишига ру сат
ғ
ҳ
этилмайди. Зарурат бўлганда, бундай электр абул илгичларнинг таъминоти 1000 В гача томонида нейтрали
қ
қ
изоляцияланган трансформатордан металл оби и ва зир и йў кабель линияси, ёки ХЛ бўйича амалга оширилиши мумкин.
қ
ғ
ҳ
қ
Бундай электр абул илгичларнинг таъминоти шунингдек бўлувчи трансформатор ор али ам бажарилиши мумкин.
қ
қ
қ
ҳ
Бўлувчи трансформатор ва унинг иккиламчи чул амидан электр абул илгичга борадиган линия, агар ушбу линия электр
ғ
қ
қ
урилманинг ерга улаш урилмаси эгаллаган удуд бўйлаб ўтса, ерга улаш урилмасида кучланишнинг исобланган
қ
қ
ҳ
қ
ҳ
ми дорига ердан изоляцияга эга бўлиши керак.
қ
 
Кўрсатилган шартларни бажариш имконияти бўлмаса, бундай абул
қ
илгичлар эгаллаган удудда потенциалларни тенглаштирилиши амалга оширилиши керак.
қ
ҳ