Электр таъминоти ва электр тармоšлари

 Структураси бир хил бўлмаган ернинг эквивалент солиштирма аршилиги 
қ
деб, структураси бир хил бўлган
ернинг шундай солиштирма аршилигига айтиладики, ундаги ерга улагичнинг аршилиги, структураси бир хил бўлмаган
қ
қ
ердаги ми дорга тенг.
қ
Мазкур оидаларда ўлланилаётган «солиштирма аршилик» терминини, структураси бир хил бўлмаган ер учун
Қ
қ
қ
«эквивалент солиштирма аршилик» деб тушуниш лозим.
қ
1.7.28.
 1000 В гача электр урилмаларда химоявий ўчириш 
қ
деб, корпусга туташишда ёки изоляция даражаси маълум
ми дордан камайганда одам учун хавфсиз бўлган ток ва унинг ўтиш ва тини таъминлайдиган тармо участкасининг барча
қ
қ
қ
фазаларини ( утбларини) автоматик ўчиришга айтилади.
қ
1.7.29.
 Электр абул илгични ўш ( ўшало ) изоляцияси 
қ
қ
қ
қ
қ
деб, фа ат ишчи ёки фа ат химоя ( ўшимча) изоляция
қ
қ
қ
шикастланганда, электр абул илгичнинг тегиб кетиш мумкин бўлган исмлари хавфли кучланиш остида бўлиб
қ
қ
қ
олмайдиган ишчи ва химоя ( ўшимча) изоляциялар жамламасига айтилади.
қ
қ
1.7.30.
Кичик кучланиш
деб, электр хавфсизликни таъминлаш учун электр урилмаларда ўлланиладиган, фазалари
қ
қ
ораси ва ерга нисбатан 42 В дан катта бўлмаган номинал кучланишга айтилади.
1.7.31.
Бўлувчи трансформатори
деб, электр абул илгични таъминлаётган тармо ни бирламчи электр тармо дан,
қ
қ
қ
қ
шунингдек ерга улаш ва ноль симга улаш тармо идан ажратишга мўлжалланган трансформаторга айтилади.
ғ
 
Умумий талаблар
1.7.32. Изоляция шкастланганда одамларни электр токидан шикастланишдан химоя илиш учун уйида келтирилган
қ
қ
химоя чораларининг камида биттаси ўлланилган бўлиши шарт: ерга улаш, ноль симга улаш, химоявий ўчириш, бўлувчи
қ
трансформатор, кичик кучланиш, ўш изоляция, потенциалларни тенглаштириш.
қ
1.7.33. Электр урилмаларни ерга улаш ёки ноль симга улаш бажарилиши шарт:
қ
1) ўзгарувчан токнинг 380 В ва ундан ю ори ва ўзгармас токнинг 440 В ва ундан ю ори кучланишида – барча электр
қ
қ
урилмаларда (шунингдек мазкур оидаларнинг 1.7.44 ва 1.7.48 - бандларига аранг);
қ
Қ
қ
2) ўзгарувчан токнинг 42 В дан ю ори, лекин 380 В дан паст ва ўзгармас токнинг 110 В дан ю ори, лекин 440 В дан паст
қ
қ
номинал кучланишларида – фа ат ю ори авфли, ўта хавфли хоналарда ва таш и урилмаларда.
қ
қ
ҳ
қ қ
Ўзгарувчан токнинг 42 В гача ва ўзгармас токнинг 110 В гача номинал кучланишларда электр урилмаларни ерга улаш
қ
ёки ноль симга улаш талаб этилмайди, мазкур оидалар 1.7.46-бандининг 6-кичик бандида ва Э Т нинг VII-бўлими 7.3 ва
Қ
Қ Қ
7.6 - бобларида келтирилганлардан таш ари.
қ
1.7.34. ХЛ таянчларида ўрнатилган электр ускуналарни (куч ва ўлчов трансформаторлари, ажратгичлар, са лагичлар,
қ
конденсаторлар ва бош аларни) ерга улаш ёки ноль симга улаш Э Т нинг мазкур боби ва бош а боблари талабларига риоя
қ
Қ Қ
қ
этилган холда амалга оширилиши керак.
Электр ускуна ўрнатилган ХЛ таянчи ерга улаш урилмасининг каршилиги уйидаги талабларга мувофи бўлиши
қ
қ
қ
керак:
1) мазкур оидаларнинг 1.7.57-1.7.59 - бандлари талабларига – нейтрали изоляцияланган тармо нинг 1000 В дан
Қ
қ
ю ори электр урилмаларда;
қ
қ
2) мазкур оидаларнинг 1.7.61 - банди талабларига – нейтрали ерга тў ридан-тў ри уланган 1000 В гача электр
Қ
ғ
ғ
урилмаларда;
қ
3) мазкур оидаларнинг 1.7.65 - банди талабларига – нейтрали изоляцияланган 1000 В гача электр урилмаларда;
Қ
қ
4) Э Т нинг 2 бўлими 2.5-боби 2.5.76-банди талабларига – 110 кВ ва ундан ю ори тармо ларда.
Қ Қ
қ
қ
Нейтрали ерга тў ридан-тў ри уланган уч фазали 1000 В гача тармо ларда ва ХЛ таянчида ўрнатилган бир фазали ток
ғ
ғ
қ
манбаининг ерга уланган чи армасилик бир фазали тармо ларда электр ускуна ноль симга уланган бўлиши керак (мазкур
қ
қ
оидаларнинг 1.7.62 - бандига аранг).
Қ
қ
1.7.35. Электр урилмаларни ерга улаш учун биринчи навбатда табиий ерга улагичлардан фойдаланиш зарур. Агар
қ
бунда ерга улагичларнинг аршилиги ёки тегиш кучланиши ру сат этилган ми дорларга эга бўлган бўлса, шунингдек ерга
қ
ҳ
қ
улагичда кучланишнинг меъёрланган ми дорлари таъминланаётган бўлса, сунъий ерга улагичлар фа атгина табиий ерга
қ
қ
улагичлардан о иб ўтаётган ва улардан о иб тушаётган токларнинг зичлигини камайтириш зарурати бўлгандагина
қ
қ
ўлланилишлари керак.
қ
1.7.36. ар хил вазифали ва ар хил кучланишли, худуд жи атдан бир-бирига я инлаштирилган электр урилмаларни
Ҳ
ҳ
ҳ
қ
қ
ерга улаш учун умумий, битта ерга улагични ўллаш тавсия этилади.
қ
32

---

ар хил электр урилмалар ерга улагичларини битта, умумий ерга улагичга бирлаштириш учун барча мавжуд табиий,
Ҳ
қ
айни са узун ерга уловчи ўтказгичлардан фойдаланиш лозим.
қ
Битта ёки ар хил вазифа ва кучланишли электр урилмаларни ерга улаш учун фойдаланилаётган ерга улагич, ушбу
ҳ
қ
электр урилмаларни ерга улашга талаб этиладиган барча: изоляция бузилганда одамларни электр токидан шикастланишидан
қ
химоялаш, тармо ларни ишлаш режимлари шартлари, электр ускунани ўта кучланишдан химоя илиш ва х.к. талабларини
қ
қ
аноатлантириши керак.
қ
1.7.37. Мазкур бобда талаб этилаётган ерга улагичларнинг аршиликлари ва тегиш кучланишлари энг но улай
қ
қ
шароитларда таъминланишлари шарт.
Ернинг солиштирма аршилиги, ерга улаш урилмасининг аршилиги ёки тегиш кучланиши энг катта бўлган йил
қ
қ
қ
мавсумидаги ми дорларидан келиб чи иб, ани ланиши лозим.
қ
қ
қ
1.7.38. 1000 В гача ўзгарувчан ток электр урилмалари нейтрали ерга тў ридан-тў ри уланган ёки изоляцияланган,
қ
ғ
ғ
ўзгармас ток электр урилмалари – ерга тў ридан-тў ри уланган ёки изоляцияланган ўрта ну тали, бир фазали ток
қ
ғ
ғ
қ
манбаларили электр урилмалар эса – битта ерга тў ридан-тў ри уланган ёки иккаласи изоляцияланган чи армаларли
қ
ғ
ғ
қ
бўлишлари мумкин. 
Уч фазали тўрт симли тармо ларда ва ўзгармас ток уч симли тармо ларда нейтрални ёки ток манбаларининг ўрта
қ
қ
ну тасини ерга тў ридан-тў ри уланиши мажбурий исобланади (мазкур оидаларнинг 1.7.105-бандига ам аранг).
қ
ғ
ғ
ҳ
Қ
ҳ
қ
1.7.39. Нейтрали ерга тў ридан-тў ри уланган 1000 В гача бўлган электр урилмаларда ёки бир фазали ток манбаининг
ғ
ғ
қ
ерга тў ридан-тў ри уланган чи армали, шунингдек ўрта ну таси ерга тў ридан-тў ри уланган ўзгармас токнинг уч симли
ғ
ғ
қ
қ
ғ
ғ
тармо ларида ноль симига улаш амалга оширилган бўлиши керак. Бундай электр урилмаларда электр абул илгичлар
қ
қ
қ
қ
корпусларини ноль симига уламасдан уларни ерга улаш ру сат этилмайди.
ҳ
Асосланган холатларда (кўчма ўл электр асбоблари, ер билан электр ало али металл конструкциялари кўп бўлган
қ
қ
айрим уй-жой ва жамоа хоналари учун) химоявий ўчиришни амалга ошириш тавсия этилади.
1.7.40. 1000 В гача нейтрали изоляцияланган ёки бир фазали ток манбаининг изоляцияланган чи армали ўзгарувчан ток
қ
электр урилмалари, шунингдек ўрта ну таси изоляцияланган ўзгармас ток электр урилмалари хавфсизликка талаблар
қ
қ
қ
ю ори бўлганда (кўчма электр урилмалар, торфни айта ишлаш, шахталар учун) ўлланилиши лозим. Бундай электр
қ
қ
қ
қ
урилмалар учун химоя чораси сифатида тармо изоляциясининг назорати билан бирга ерга улаш ёки химоявий ўчириш
қ
қ
амалга оширилиши керак.
1.7.41. Нейтрали изоляцияланган 1000 В дан ю ори электр урилмаларда ерга улаш амалга оширилиши керак.
қ
қ
Бундай электр урилмаларда ерга туташишни тезда топиш имконияти назарда тутилган бўлиши шарт (мазкур
қ
оидаларнинг 1.6.12-бандига аранг). Ерга туташувлардан химоя авфсизлик шартлари бўйича зарур бўлган холатларда
Қ
қ
ҳ
(кўчма подстанцияларни ва механизмларни, торфнинг айта ишловини ва бош аларни таъминловчи линиялар учун), (бутун
қ
қ
электр бо ланган тармо бўйича) ўчиришга ишлайдиган илиб ўрнатилиши керак.
ғ
қ
қ
1.7.42. Агар ерга улаш ёки ноль симига улаш билан хавфсизликни таъминлаб бўлмайдиган, ёхуд агар ерга улашни ёки
ноль симига улашни амалга ошириш, бажариш шартлари ёки и тисодий жи атдан ийинчилик ту дирадиган бўлса, асосий
қ
ҳ
қ
ғ
ва ўшимча химоя чораси сифатида химоявий ўчиришни ўллаш тавсия этилади. Химоявий ўчириш, харакатининг
қ
қ
ишончлилиги жихатдан ма сус техник шартларни ондирадиган урилмалар (аппаратлар) воситасида амалга оширилиши
ҳ
қ
қ
керак.
1.7.43. 1000 В дан ю ори тармо билан трансформатор ор али бо ланган, нейтрали изоляцияланган 1000 В гача уч
қ
қ
қ
ғ
фазалик тармо ёки изоляцияланган чи армалик 1000 В гача бир фазалик тармо , трансформаторнинг кучланишлари ю ори
қ
қ
қ
қ
ва паст чул амлари орасидаги изоляция бузилиши натижасида юзага келадиган хавфдан тешиб ўтувчи са лагич билан
ғ
қ
химояланган бўлиши керак. Тешиб ўтувчи са лагич ар бир трансформаторни нейтралида ёки кучланиши паст томон
қ
ҳ
фазасида ўрнатилган бўлиши керак. Бунда, тешиб ўтувчи са лагичнинг бутунлиги устидан назорат назарда тутилган бўлиши
қ
керак.
1.7.44. 1000 В гача электр урилмаларда, химоя чораси сифатида бўлувчи ёки пасайтирувчи трансформаторлар
қ
ўлланиладиган жойларда, трансформаторларнинг иккиламчи кучланиши: бўлувчи трансформатор учун – 380 В дан,
қ
пасайтирувчи трансформаторлар учун – 42 В дан ю ори бўлмаслиги керак.
қ
Ушбу трансформаторлар ўлланилганда уйидагилар таъминланишлари керак:
қ
қ
1) бўлувчи трансформаторлар конструкциясининг ю ори ишончлилиги ва синов кучланишининг ю орилиги бўйича
қ
қ
ма сус техник шартларни ондиришлари керак;
ҳ
қ
2) бўлувчи трансформатордан бирламчи томондаги эрувчан бирикманинг ёки автоматик ўчиргич ажратгичининг
номинал токи 15 А дан катта бўлмаган фа ат битта электр абул илгични таъминланишига ру сат этилади;
қ
қ
қ
ҳ
3) бўлувчи трансформаторнинг иккиламчи чул амини ерга улашга ру сат этилмайди. Трансформаторнинг корпуси,
ғ
ҳ
бирламчи чул амни таъминловчи тармо нинг нейтралини режимидан келиб чи иб, ерга уланган ёки ноль симига уланган
ғ
қ
қ
бўлиши керак. Бундай трансформаторга уланган электр абул илгич корпусини ерга улаш талаб этилмайди.
қ
қ
4) иккиламчи кучланиши 42 В ва ундан паст бўлган пасайтирувчи трансформаторлар бўлувчи сифатида
фойдаланилиши мумкин, агар улар оидаларнинг мазкур банди 1 ва 2 – кичик бандлари талабларини ондирсалар. Агар
Қ
қ
пасайтирувчи трансформатор бўлувчи бўлмаса, бирламчи чул амни таъминлаётган тармо нейтралининг режимидан келиб
ғ
қ
чи иб, трансформаторнинг корпуси, шунингдек чи армаларнинг бири (фазаларнинг бири) ёки иккинчи чул ам нейтрали
қ
қ
ғ
(ўрта ну таси) ерга уланиши ёки ноль симига уланиши лозим.
қ
1.7.45. Агар мазкур боб талабларини ондирадиган ерга улашни, ноль симига улашни ва химоявий ўчиришни бажариб
қ
бўлмаса, ёки улар технологик сабабларга кўра катта ийинчиликлар ту дирса, электр ускуналарга изоляцияланган
қ
ғ
майдончалардан хизмат кўрсатишга ру сат этилади.
ҳ
Изоляцияланган майдончалар шундай илинган бўлиши керакки, хавф ту дирадиган ерга уланмаган (ноль симига
қ
ғ
уланмаган) исмларга тегиб кетиш, фа ат майдончалардан мумкин бўлиши керак. Бунда, бир пайтнинг ўзида электр
қ
қ
ускунага, ва бош а ускуна исмларига ва бино исмларига тегиб кетиш имконияти истисно этилган бўлиши шарт.
қ
қ
қ