O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

m us« u * d , ;
s
.
j s s
.
д
а
o 'rta sid a b o sh liq h o sil q i l a
1
. 
° s 
dcviladi. B u to 'siq lard an b o sh q a
m sm la r) 
B u to ’s ig la ^ a n b o sh q a
sp c rm a to z o id la rn in g tu x u m h u ja y ra g a k m s h i im k o n siz
:
b o 'lib qoladi.
П е р и в и тс л а н
b y ш л и к
4 5 -4 6 ra sn ila r
4 5 ^ ™ m . U ru g ’lanish va * ig o i.n i hosil bo’lish bosg.chlan . a
m a y d a la n is h n in g bo sh lam sh i. 
„ „ d o s g a b u rila d i, b unda
S p e rm a to z o id tu x u m h u ja y ra si ic h id a 18 
^
ь
. 
ш
yadrQ
sp e rm a to z o id n in g h u ja y ra m ark azi Joy ^ * ^ h u ja y ra la ri y ad ro lari sh ish ad i, 
о rtasid a tu n b q o lad i. S p c rm ato zo id v a “
^ X
r y a j u l a s h i b sm k ario n
v f
2 3
Ь —
—
q o 's h i U v a xro m o so m alar
so n i 4 6 ta b o 'lad i.
« - R a s m . U n Jg ’lan ish (o’z g a rlin lg a n V a s s e rm in sx e m a si bo’y .ch a).
83

---

48-rasm U rug’lanishni kontakt bosqichi REM.
C -spcrm atozoidlar, BZ-yaltiroq parda
Zigotaning maydalanishi
2.M a yd a la n ish
- bu zigotaning ketm a-kct m itotik yo'l bilan mayda 
blastom erlarga (blastos-kurtak, m eros-qism ) bo'linishidir. Lekin blastom erlar 
xajmi ona hujayra xajm idan kichik bo'ladi, shuning uchun m aydalanish deb 
aytiladi. M a’lumki, m aydalanish turli xayvonot vakillarida turli xilda kechadi:
1. To'liq, sinxron, tckis maydalanish.
2. To'liq, sinxron, notckis maydalanish.
3. M croblastik (qism an) maydalanish.
O dam da to'liq, asinxron, notckis m aydalanish yuz beradi. Birinchi 
bo'linish urug’lanishdan so'ng cham asi 30 soatlardan so'ng bo'ladi va 2 ta 
oqish (kichik) va to'q (katta) bo'lgan blastom erlarga bo'linadi (49-rasm). Oqish 
blastom erlar - trofoblastlar, to'qlari - ^cmbrioblastlar deyiladi. Oqish 
blastom erlar tezroq bo'linadi, va ulardan hom ilani oziqiantiruvchi trofoblast, 
to'q blastom crlardan hom ilani hosil qiluvchi cm brioblastlar hosil bo'ladi. 
M aydalanish davom ida avval_morula (hujayralar to'plam i), va oxirida ichidagi 
bo'shliqda suyuqligi bo'lgan blastosista hosil bo'ladi. U rug’lanishning uchinchi 
kuni 12-15 blastom erdan tashkil topgan morula, 4-kuni blastosista hosil bo'lib, 
u 4-5 kunda bachadonga tushadi. Bachadonda «ozod» blastosista bo'lib, u 
o'zida 100 dan ko'p blastom erlar tutadi. Blastosista dcvorini trofoblastlar 
tashkil ctadi, em brioblastlar csa blastosista ichida to'planib, gjjpmila tugqm a_ 
hosil qiladi.
Blastosistaning kattalashuvi bachadon bezlari ishlagan shilliq sckretning 
so'rilishi xisobiga bo’ladi. M aydalanishda blastom erlarda yadro- sitoplazma 
m unosabati som atik hujayralardagi shunday m unosabatga tcnglashganda 
to xtaydi va urug’lanish qobig’i criy boshlaydi. Shundan so'ng blastosistaning 
im plantasiyasi boshlanadi (50- rasm ), 
-

---

б
/
49-rasm. a-zigota b-m aydalanish-ning ikki blasta-mcrli bosqichi 
20
50-rasm. M aydalanish. G astrulyasiya va hom ila Implantasiyasi. (sxema).
1-maydalanish; 2-morula; 3-blastosista; 4-blasttosista bo shlig i; 5- 
cm brioblast; 6-trofoblast; 7-hom ila tuguni: a-cpiblast, b-gipo-blast; 8-
urug’lanish pardasi; 9-am niotik puffakcha; 10-homiladan tashqari mczoderma; 
11-cktodcrma; 12 cntodcrm a; 13-sitotrofo-blast; 14-sinsitiotrofoblast; 15- 
hom ila qalqon-chasi; 16-ona qonini tutuvchi lakunalar; 17-xorion; 18-amniotik 
oyoqcha; 19-sariqlik puffakchasi; 20-bachdon shilliq pardasi; 21- tuxum yo li.
Im plantasiya.
Implantasiya-bu hom ilaning bachadon 
shilliq 
pardasiga kirishidir 
(im plantasio-o'sib kirish). Im plantasiya ikki bosqichda kechadi: 1) adgeziya- 
yopishish-hom ila 
bachadon 
yuzasiga 
yopishib 
oladi; 
2) 
invaziya- 
blastosistaning bachadon shilliq pardasining ichiga botib kirishi.
U rug’lanishining 7 kuni blastosistada im plantasiya uchun tayyorgarlik 
kctadi: hom ila tuguni hom ila qalqoniga aylanadi, im plantasiya bilan bir vaqtda 
gastrulyasiya bosqichi boshlanadi. Im plantasiya о rta xisobda 40 soatcha 
davom etadi (51- rasm).
I
85

---

51-Rasm. Im plantasiya jarayoni. A p am niotik puffakcha va bachadon 
bezlari. Ks- qon tomirlari. StB-sinsitiotrofoblast. EB-epiblast. EM -hom iladan 
tashqari m ezoderm a. E- bachadon epiteliysi. GB-gipoblast. PB- blastosista 
bo'shlig’i. L - lakunalar. JM - sariqlik qopchasi. Ed -hom ila diski. StB- 
sitotrofoblast. 
EE -homiladan tashqari entoderma. 
A -amnion. 
M I- 
im plantasiya o'rni.
Invaziya vaqtida trofoblast qavatdan sitotrofoblast va sim plastotrofoblast 
qavatlar diffcrensirovka qiladilar. Sim plastotrofoblast so rg ’ichlar hosil qiladi 
va ular protcolitik ferm entlar ishlab bachadon shilliq parda epitcliy va xususiy 
qavatlarini parchalab, ularni buzadi, avval im plantasiya chuqurligi hosil 
bo'ladi. Bu vaqtda hom ila parchalangan to'qim a xisobiga oziqlanadi (gistotrc . 
oziqlanish), 2 - xaftalardan so'ng jjc m a ta tre f oziqlanish boshlanadi. Bachadon 
shilliq pardasida glikogenga boy desidual hujayralar ham ko'payadi. 
Blastosista shilliq parda ichiga to'liq joylashgandan so'ng, 10 - kunda 
ipm lantasiya chuqurligi prolifcrasiya yo'li bilan ko'payayotgan cpitcliy 
xisobiga to'liq bcrkiladi. 12 - kunda blastosista atrofini sim plastotrofoblast 
(sinsitiotrofoblast) lar to'iiq o'rab oladi, endom etriyda lakunalar paydo bo lib, 
ular kengaya boshlaydi.