O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti egamberdiuev muhammad orziqulovich

2. Sharnirli harakatlanuvchan yassi nur qaytargichli insolyatsion passiv quyoshli 
isitish tizimlarining parametrlarini hisoblash 
Insolyatsion passiv quyoshli isitish tizimlarida sharnirli harakatlanuvchan yassi nur 
qaytargichlarni qo‗llashdan asosiy maqsad ularning shaffof to‗siqlarining frontal sirtiga 
tushuvchi quyosh nurlanishi oqimining yuzaviy zichligini oshirishdan iborat. Mazkur tipdagi 
nur qaytargichlarning ufqqa nisbatan optimal qiyalik burchagini yilning joriy vaqtlariga yoki 
Quyoshning yillik og‗ishiga bog‗liq ravishda aniqlash amaliy ahamiyatga ega. Quyidagi 
rasmda harakatlanuvchan yassi nurlanish qaytargich va xonaning ichki isitish jihozlari bilan 
mujassamlashtirilgan qisqa muddatli issiqlik jamlagichli insolyatsion passiv quyoshli isitish 
tizimining prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. 
3.1-rasm
1-quyosh nurlari; 2-ikki qatlamli shaffof tо‗siq; 3-sharnirli harakatlanuvchan 
oynaviy nur qaytargich; 4-suriladigan shtor; 5-tirqish; 6-issiqlik jamlagich; 7- tajribaviy 
isitiladigan xona.
Optimal deb hisoblanadigan qiyalik burchagi shunday burchakki, bunda yarim kun 
paytida quyosh nur qaytargichidan qaytayotgan quyosh nuri oqimining xammasi nur 
qaytargichni yuzasiga teng yuzali shaffof to‗siqning frantal sirtiga kelib tushadi . 
Qaralayotgan masalani yechish qulay bo‗lishi uchun janubga qaragan vertikal devorga 
o‗rnatilgan shaffof to‗siqli frantal sirtning pastgi qismiga sharnirli xarakatlanuvchan yassi nur 
qaytargich nolga teng bo‗lgan chuqurlikda o‗rnatilgan deb hisoblaymiz [34].
3.2 rasmdan foydalanib sharnirli xarakatlanuvchan yassi nur qaytargichning ufqqa nisbatan 
optimal qiyalik burchaklarini aniqlash uchun hisobiy ifodalarni keltiramiz.





180
90
2
.
опт
б
к


(3.8) 
Optikadan ma‘lumki tushish burchagi qaytish burchagiga teng, ya‘ni 
i
i


. 
Demak 
i



90

,
(3.9) 
u holda 

---

46 






180
90
)
90
(
2
.
опт
б
к
i


(3.10) 






180
90
2
180
.
опт
б
к
i


. 
(3.11) 
Bundan nur qaytargichning qiyalik burchagini aniqlasak

90
2
.


i
опт
б
к

. (3.12) 
Gorizontga nisbatan 
опт
б
к
.

burchak ostida joylashgan va janubga qaratilgan yassi nur 
qaytargich yuzasiga tushadigan to‗g‗ri quyosh nurining tushish burchagi quyidagi 
munosabatdan aniqlanadi 
 


 
опт
б
к
o
опт
б
к
к
н
i
.
.
.
sin
sin
cos
cos
cos
cos










. (3.13) 
Yarim tush paytida 
12


s teng bo‗lganda 


0





o
bo‗ladi va (6) munosabat 
quydagi ko‗rinishda yozilishi mumkin 








опт
б
к
к
н
i
.
.
cos
cos
(3.14) 








опт
б
к
i
.
cos
arccos
. 
(3.15) 
Bundan 
i
-tushish burchagini aniqlab oladigan bo‗lsak 






опт
б
к
i
.
.
(316)