Tafakkur va sun’iy intellekt masalasi mundarija kirish

 
2.2. 
Kognitiv psixologiyada til va sun’iy intellekt. 
Til tafakkurimiz va hissiyotlarimizni predmetlar sifatida ifoda etadi, biroq u hissiyot va 
fikrlarimiz harakatiga ergashadi. Inson tili faqatgina vosita ekanligini va tildan tashqarida biz 
bilmagan dunyo bo’lib, biz uni til yordamida o’zlashtirishga harakat qilayotganligimizni 
tushunib turadi. 
E.Sepir. «Til o’z mohiyatiga ko’ra tafakkurgacha bo’lgan holatdir. U tafakkurni kuzatib 
boradi va bunda shakl va struktura yashirin bo’ladi… Til tayyor fikrga keltirib o’rnatiladigan 
yorliq emas… til insonga dunyoni qanday ko’rishni o’rgatadi».

---

16 
Til – bu dunyo haqidagi bilimlarimizni aks ettirish manbai va shu bilimlarni tadqiq etish 
vositasi.
Til voqelikni idrok etish va bilish quroli hisoblanadi.
Psixologlar tilni- kognitiv jarayonlarni asosi deb hisoblashadi: 
1.
Til 
2.
Kognitiv tahlil obyekti
 
3.
Idrok 
4.
Xotira 
5.
Kognitiv tahlil obyekti
 
6.
Intellekt
 
7.
Bilim olishda
 
8.
Foydalanish
 
9.
Uzatish 
10.
Qayta ishlash
 
Sunʼiy tillar
— muayyan maqsadni koʻzlab yaratiladigan va tabiiy tillarning oʻrinbosari 
sifatida qoʻllanadigan tillar. Sunʼiy tillar maxsuslashuvi moʻljaliga qarab, shuningdek, tabiiy 
tillar bilan oʻxshashlik darajasiga koʻra farqlanadi: xalqaro yordamchi tillar, matematik 
yordamchi tillar, informatsion tillar. Xalqaro yordamchi tillar tabiiy tillar bilan yuqori darajada 
oʻxshash boʻlgan, umum isteʼmolga moʻljallangan, maxsuslashmagan tillardir. 
Xalqaro muomala vositasi sifatida Sunʼiy tillar yaratish gʻoyasi fransuz olimi R. Dekart 
va nemis olimi G. Leybnitsga tegishlidir. Bular tushunchalarning mantiqiy tasnifiga tayanuvchi 
ratsional til loyihalari boʻlgan. XVII-XX-asrlarda bunday tillarning 1000 ga yaqin loyihasi 
yaratilgan boʻlsada, ularning ayrimlarigina (
volapyuk
, 
esperanto
, 
ido
, 
interlingva
) amalda 
qoʻllangan. 
Hozirda Sun’iy intellekt turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan algoritm hamda dasturiy 
tizimlardan iborat va u inson ongi bajarishi mumkin bo‘lgan bir qancha vazifalarning uddasidan 
chiqa oladi. 
1990 yillarda Sun’iy intellekt taraqqiyotida yangi sahifa ochildi. 1997 yilda Deep Blue 
nomli IBM kompyuteri shaxmat bo‘yicha jahon chempioni Garri Kasparovni yenggan tarixdagi 
ilk kompyuter bo‘ldi.
1
1
E.G’oziyev Umumiy psixologiya” Toshkent. 2010 542 b

---

17 
Sun’iy intellektning yorqin namunalaridan yana biri – IBM Watson superkompyuteri 
bo‘lib, u o‘z bazasidan kelib chiqib muayyan tilda berilgan savollarga javob beradi. Shuningdek, 
ko‘pchilikning doimiy hamrohiga aylanib ulgurgan mobil yordamchi Siri, fotosuratlarni qayta 
ishlovchi Prisma kabi dasturlarni sun’iy intellektning yutuqlaridan biri sifatida qayd etish 
mumkin.
Hozirga kelib sun’iy intellekt keng ko‘lamda ommalashib kundalik turmush tarzimizning 
deyarli barcha jabhalarini qamrab olmoqda. Masalan, Xitoydagi Inchuan shahri aholisiga bank 
kartalarining keragi yo‘q. Hisob-kitoblar bilan bog‘liq barcha jarayonlar sun’iy intellekt 
tomonidan insonning yuz qiyofasini aniqlashtirish orqali amalga oshiriladi.