|
Kutubxonachi.uz
15
Ruxsat etasiz, hazratim, sizning qimmatli vaqtingizni olganim uchun kechirim so‘rab, uzundan-uzoq
tuyuladigan so‘zimni davom ettirmoqchiman.
Kassandra tamg‘asi nima ekanligini bila turib, bundan buyon qanday yo‘l tutishimiz lozim? Buni
tushunib yetish uchun, nihoyat shuni ochiq tan olish kerak: biron kishi tomonidan qilingan yovuzlik shu
kishining jismonan yo‘qolishi bilan, hayoti so‘nishi bilan tugamaydi, balki genetik o‘rmonda azaliy urug‘
shaklida saqlanib qolib, ehtimol bo‘lmish iks soatni kutadi va belgilangan vaqtda portlaydigan minaga
o‘xshab o‘zini namoyon qiladi.
Aytgancha, ko‘chma ma’noda emas, balki chinakamiga belgilangan vaqtda portlaydigan mina haqida
gapiraylik. Bu voqea Afg‘onistonda, cheklangan sovet qo‘shinlari kontingenti shu mamlakatga
yuborilgan davrda bo‘lib o‘tgan. Bu voqealarning siyosiy zamiri yetarli darajada yaxshi ma’lum, men esa
urushayotgan kelgindilar tomonidan yasalgan konkret «murda» qopqonlar qanday qo‘yilganligi haqida
gapirmoqchiman. Dushmanning murdasini qishlog‘i yaqiniga, yo‘l yoqasiga, ko‘rinadigan joyga tashlab
tagiga maxsus mina qo‘yishgan. «Kontingentchilar»ning o‘zlari esa bo‘ladigan voqeani suratga tushirish
uchun yashirinib turishgan. Kishilar murdani ko‘mish uchun olib ketishga kelishlari bilan mina portlab
odamlarni joyida o‘ldirgan. O’ta sezgir plyonkada butun voqea o‘z aksini topgan... Mana vafot etgan
afg‘onga xotini yaqinlashib keladi. Qo‘shnilari uni ushlab qolishga harakat qilishadi, lekin ayol zor yig‘lab,
erining murdasiga tashlanadi. Shu zahoti kuchli mina portlab, ayolni va u bilan kelgan kishilarning
yostig‘ini quritadi. Hammasi o‘ladi. Bularning bari kinoga olingan. Boshqa bir kadrda esa hurkib, cho‘chib
turgan bolalarni ko‘rasan. Ular dod-faryod solib, yastanib yotgan otasining yoniga chopib kelishadi va
yana mina portlab bolalarning tit-pitini chiqaradi... Yo‘l yoqasida o‘lib yotgan odam yonidan befarq o‘tib
ketmasligi uchun otdan tushgan yo‘lovchi «bu kim ekan?» deb jasadning yelkasidan tortishi bilan yana
portlash ro‘y beradi. Va yana qurbon. Bosh suyagidan yaralangan ot bor vujudi bilan qocha boshlaydi,
so‘ngra yiqilib oyoqlarini qoqib, pishqirib jon taslim qiladi. Bularning hammasi plyonkaga tushirilgan...
Shunday qilib, «murda» qopqonlarning operatsiyalaridan eng xarakterlilari kinoga olingan. Ana shu yo‘l
bilan plyonkaga tushirilgan bu manzaralar jangovar topshiriq sifatida baholangan va shtablarda
tegishlicha taqdirlangan. Bunday plyonkalarni ko‘zdan kechirgan ayrim kishilar bu manzaralarda o‘z
ko‘rsatmalari va maqsadlarining ijrosini ko‘rishgan. Bu dahshatlarni ekranda ko‘rib o‘z kasbidan qanoat
hosil qilganlar kimlar ekan o‘zi? Ana shunday ajal qopqonlari qo‘yib, jinoyatga qo‘l urgan va o‘z
qilmishlarini butun dahshatlari bilan kinoplyonkaga tushirgan mardlar kimlar edi, qayoqdan kelgan edi?
Ularning zoti-zurriyoti noma’lum, ota-bobolarining kimlar ekanligini ham bilmaysan. Faqat qilmishlarini
ko‘rib ularning kim ekanliklarini bilib olsa bo‘ladi.
O’z-o‘zidan savol tug‘iladi — umrbod ta’magirlik bilan va har doim Xudoning jig‘iga tegib
yashaydiganlar kimlar ekan, biz hammamiz Yaratganning mehr-shafqatini suiiste’mol qilib hamisha uni
oliy suyanchiq deb bilamiz va najot yo‘lida toat-ibodat bilan murojaat qilamiz-ku unga, xo‘sh, bizning
jismimizga — genlarimizga yo‘qotib bo‘lmaydigan yovuzliklar urug‘ini ekadigan o‘sha battollar kimlar
o‘zi? Qaerdan kelgan? Ularning o‘zlari kimlardan chiqqan? Javobsiz savol... Lekin shunday degan bilan
mushkul oson bo‘lmaydi. Bularning hammasining manbai qaerda? Bular g‘orda tiriklayin ko‘milganlarga
o‘t qo‘ygan ibtidoiy odamlardanmikin yoki bo‘g‘ib o‘ldirayotganda qurbonining qiynoqlaridan shahvoniy
lazzatlanadigan vasvaslardanmikan, ming yillar davomida jaholat va shafqatsizliklarning iblisona
jahannamidan o‘tgan qancha-qancha zolimu berahmlardan kelib chiqdimikin; va azaldan davom etib
kelayotgan ana shu uzundan uzoq ro‘yxatda jallod xonning yonida jallodlik qilganlarni yoki o‘z tajribasi
bilan bizga tanish bo‘lgan, partiya galalari orasida mutaassib g‘azabnok jarchilarni, balkonlar va
minbarlardan turib bor vujudi bilan tomog‘ini yirtibqichqirib, inqilob va urush olovini yoqqan, jon-jahdi
bilan hokimiyatga yopishib kattaroq amalga mingan sari quturib qahr-g‘azabga to‘lgan rahbarlarni
eslamay bo‘larmidi?
Oхirzamon nishonalari (roman). Chingiz Aytmatov
Do'stlaringiz bilan baham: |
