O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Table 
9.6 
Typical mechanical properties and applications of low-alloy steels 
Alloy
AISI-SAE
number
Chemical
composition
(wt %)
Condition
Tensile
strength
Yield
strength
gation (%)
Typical
applications
MPa
MPa 
Elon:
liiilllii
Manganese
steels
1340
0.40 
C, 
1.75 Mn
Annealed
704
435
20
High-strength bolts
Tempered*
1587
1421
12
Chromium
steels
5140
0.40 C, 0.80 
Cr,
Annealed
573
297
29
Automobile
0.80 Mn
Tempered*
1580
1449
10
transmission gears
5160
0.60 
C, 
0.80 Cr,
Annealed
725
276
17
Automobile coil and
0.90 Mn
Tempered*
2000
1773
9
leaf springs
S
!hromium-
molybi
ienum 
steels
4140
0.40 C, 
1.0 
Cr,
Annealed
655
421
26
Gears for aircraft gas
0.9 Mn,
Tempered*
1550
1433
9
turbine engines,
0.20 Mo
transmissions
Nickel-molybdenum steels
4620
0.20 
C, 
1.83 NI,
Annealed
517
373
31
Transmission gears,
0.55 Mn,
Normalized
573
366
29
chain pins, shafts,
0.25 Mo
roller bearings
4820
0.20 C, 3.50 NI,
Annealed
683
462
22
Gears for steel mill
0.60 Mn,
Normalized
690
483
60
equipment, paper
0.25 Mo
machinery, mining
machinery, earth-
moving equipment
Nickel (1.83 % )-chromium-molybdenum steels
4340 (E)
0.40 
C, 
1.83 Ni,
Annealed
745
469
22
Heavy sections,
0.90 Mn,
Tempered*
1725
1587
10
landing gears,
0.80 Cr,
truck parts
0.20 Mo
Nickel 
(0.55 % )-chromram-moIybdemim 
steels
 
8620
0.20 C, 0.55 Ni, 
0.50 Cr,
0.80 Mn,
0.20 Mo
Annealed
Normalized
531
635
407
359
31
26
Transmission gears
8650
0.50 C, 0.55 Ni,
Annealed
710
386
22
Small machine
0.50 Cr, 0.80 
Mn,
Tempered*
1725
1552
10
axles, shafts
0.20 Mo
*Tempered at 315°C. 

---

80 
alyuminiy elektroliz vannalarida olinadi. Alyuminiy xom ashyosini elektrolitik 
rafinirlash yo‘li bilan yuqori tozalikdagi alyuminiy markasi olinadi. 
Alyuminiy — kumushsimon oq rangdagi, elektr va issiqlik o‘tkazuvchanligi 
katta bo‘lgan yengil metalldir; uning zichligi 2700 kg/m3, tozaligiga qarab 
suyuqlanish temperaturasi 660—667°S chegarada o‘zgaradi. Yumshatilgan 
alyuminiyning mustahkamligi kichik (σv = 80—100 MPa), qatiqligi past (NV 20—
40), lekin plastikligi yuqori (σ=35-40%). Alyuminiy bosim ostida yaxshi ishlanadi, 
payvandlanadi, lekin kesib ishlanishi yomon. Atmosfera va chuchuk suvda 
korroziyaga chidamliligi yuqori. Havoda alyuminiy tez oksidlanib, yupka pishiq 
oksid pardasi bilan qoplanadi. Bu parda esa metall qatlamiga kislorod utkazmaydi 
va uni korroziyalalishdan saqlaydi. 
Alyuminiyning boshqa metall va nometallar (mis, marganets, magniy, 
kremniy, temir, nikel, titanberilliy va boshqalar) bilan qotishmalari konstruksion 
materiallar sifatida keng qullaniladi. Alyuminiy qotishmalarida toza alyuminiyning 
yaxshi xossalari bilan birga legirlovchi qo‘shilmalarning yuqori mustahkamlik 
xossalari mujassamlangan. Masalan, temir, nikel, titan alyuminiy qotishmalarining 
otashga chidamliligini oshiradi. Mis, marganets, magniy, alyuminiy qotishmalariga 
mustaxkamlovchi termik ishlov berishni ta’minlaydi. Legirlash va termik ishlov 
berish natijasida alyuminiyning mustahkamligi σv 100 dan 500 MPa gacha, 
qattiqligi NV 20 dan 150 gacha oshadi. Barcha alyuminiy qotishmalari 
deformatsiyalanadigan va quymabop xillarga bo‘linadi. 
Deformatsiyalanadigan alyuminiy qotishmalari. Deformatsiyalanadigan alyuminiy 
qotishmalari shtamplash, presslash, bolgalash orqali listlar, tasmalar, shakldor 
profillar, simlar va turli detallar olishda ishlatiladi. Deformatsiyalanadigan 
alyuminiy qotishmalari ximiyaviy tarkibiga ko‘ra 7 ta gruppaga bo‘linadi; ularning 
tarkibida 2—3 ta va undan ham ko‘proq legirlovchi element bo‘lib, har biridan 
0,2—4% gacha bo‘ladi. Masalan, alyuminiyning, magniy va marganets bilan 

---

81 
qotishmasi yoki alyu­miniyning mis, magniy, marganets bilan qotishmasi shular 
jumlasidandir. 
Deformatsiyalanadigan qotishmalar termik ishlash yuli bilan puxtalanadigan 
va puxtalab bo‘lmaydigan xillarga buushnadi. Mexanik va termik ishlov beriladigan 
deformatsiyalanadigan qotishmalar ishlov berish xarakterini kursatuvchi harflar 
bilan belgilanadi (9-jadvaldagi eslatmaga qarang). 
Termik 
ishlash 
yuli 
bilan 
puxtalab 
bo‘lmaydigan 
qotishmalarga 
alyuminiyning marganets bilan (AMs) hamda magniy va marganets bilan (AMg) 
qotishmalari kiradi. Ularning mustaxjamligi juda past, korroziyaga chidamliligi 
yuqori, payvandlanuvchanligi, plastikligi yaxshi (9-jadval). 
Termik ishlash yuli bilan puxtalanadigan qotishmalar (9-jadvalga qarang) termik 
ishlov berish natijasida yuqori mexanik xossalarga erishadi, korroziyaga darshiligi 
yaxshilanadi. Alyuminiyning mis, magniy, marganets bilan qotishmalari 
(dyuralyuminiylar) va alyuminiyning mis, magniy, marganets hamda rux bilan 
qotishmalari (yuqori mustaxkamlikdagi qotishmalar) keng tarqalgan. 
Dyuralyuminiylar D harfi bilan markalanadi, undan keyin turuvchi raqam 
qotishmaning shartli nomerini bildiradi. Dyuralyuminiyga termik ishlov berish 
toblashdan, tabiiy yoki sun’iy eskirtirishdan iborat. Toblash uchuy 
qotishmalar500°S gacha qizdiriladi va suvda sovitiladi. Dyuralyuminiy xona 
temperaturasida 5-7 sutka davomida tabiiy eskirtiriladi.

---

82 
Figure 9.42