1 Мавзу “Персонални бошқариш” фанининг предмети ва вазифалари

XVII - XVIII 
asrlardagi sanoat inqilobi juda katta ta’sir ko’rsatdi. Bug’ dvigatelining 
ixtiro qilinishi bilan korxonalar uchun manufak-tura xo’jaligi chegaralari 
juda torlik qilib qoldi. Fabrikalarni rivojlashtirish uchun sarmoyaga bo’lgan 
ehtiyoj keskin o’sdi. Bu esa aksiya kapitaliga keng yo’l ochib berdi. Ana 
shunday sharoitlarda boshqaruv faoliyatining mushkullashib ketganligi bu 
sohada yollanma boshqaruvchilar va mutaxassislarning paydo bo’lishiga olib 
keldi. Aksiyador mulk egalari o’z manfaatlarini amalga oshirish vako-latini, 
buning uchun zarur bo’lgan barcha huquqiy me’yorlarni ishlab chiqqan holda 
boshqaruvchi menejerlar ixtiyoriga berdilar. Bu jamiyat taraqqiyotida 
g’oyatda muhim bosqich bo’ldi. 
1776 yilda shotlandiyalik olim, professor Adam Smit tomonidan nashr 
etilgan “
Xalqlarning boyligi tabiati va sabablarini tadqiq qilish” 
asari erkin 
bozorga ega bo’lgan iqtisodiy jamiyat taraqqiyotining nazariy asosi, qisman 
ijtimoiy modeli bo’ldi. Bu mumtoz asardagi shaxsiy rag’bat va mehnatning 
chuqur taqsimoti g’oyasi menejment nazariyasini sifat jihatidan yangi 
bosqichga ko’tardi. 
XIX asr oxirida sanoatning rivojlanishi raqobatning keskin kuchayib 
ketishiga olib keldi. Ishlab chiqarish sohasidagi yangi ixtirolardan hali 
amaliy maqsadlarda etarlicha foydalanilmayotgan edi. Shu sababli ishlab 
chiqarishni ishchi kuchi mehnat unumdorligini oshirish hisobiga rivojlantirish 
talab etilardi. Bu esa ishlab chiqarishda, ayniqsa yirik ishlab chiqarishda 
ishchilar mehnatini tashkil etadigan mutaxassislar - personalni boshqarish 
sohasidagi menejerlarning paydo bo’lishiga turtki bo’ldi. 
Amerikalik muhandis-mexanik 
Frederik Teylor 
ilmiy menejmentning 
asoschisi hisoblanadi. Uning “
menejmenti” 
(1903) va “
Ilmiy menejment 
tamoyillari va usullari” 
(1911) asarlarida menejment va personalni boshqarish 
sohasidagi asosiy tamoyillar aniq ravshan bayon etilgan. 
Midvel po’lat quyish zavodida oddiy ishchilikdan bosh muhandis 
lavozimigacha bo’lgan xizmat pog’onalarini bosib o’tgan F. Teylorning 
menejment sohasida kashf etgan yangiliklari aniq sanalari ma’lum. Bu - 
asbob-uskunalarni standartlashtirish (1880), funktsiyali ma’muriyat (1882), 
xronometraj (1883), ish haqi to’lashning tabaqalashtirilgan tizimi (1884), 
jihozlarni joylash-tirishni oqilona tashkil etish va balans uslubini yaxshilash 
(1893), mahsulotni sotish vazaxiralarni saklashni takomillashtirish (1896) 
tamoyillaridir. 
Ushbu yangiliklar ilmiy menejment tizimi tarkibiy elementlarini tashkil 
etdi. Ular asosini to’rt tamoyil tashkil etardi: 
1.
Ma’muriyat “eski an’anaviy va qo’pol amaliy uslublar o’rniga” 
korxonada qo’llanilayotgan mehnatning barcha turlari ilmiy poydevorlarini 
ishlab chiqarishni o’z zimmasiga oladi. 
2.
Ma’muriyat ilmiy asosda ishchilarni sinchiklab tanlab oladi, so’ng har 
bir ishchini mashq qildiradi, o’qitadi va rivojlantiradi. Holbuki, avvallari 
ishchi o’ziga o’zi kasb tanlar va bilganicha bu kasb bo’yicha mashq qilardi. 

---

3.
Ma’muriyat ishlab chiqarishning barcha alohida tarmoqlari o’zi oldin 
ishlab chiqqan ilmiy tamoyillarga mos kelishiga erishish yo’lida ishchilar 
bilan dildan hamkorlikni amalga oshiradi. 
4.
Korxona ma’muriyati va ishchilar o’rtasida deyarli bir xil mehnat va 
mas’uliyat taqsimoti o’rnatiladi.
4
Amerikalik amaliyotchi olim