Компьютер тизимлари ва тармо?лари тайёр

воситалари 
Ушбу воситаларни қуйидагича таснифлаш мумкин: 
 
Калит
 1 
Калит
 2 
Жўнатувчи 
Шифрлаш
Тиклаш
Кабул килувчи
Ёвуз ниятли шахс
матн 
ёпик матн 
матн 

---

55 
I. Фойдаланувччиларни идентификациялаш ва аутентификация-лаш 
тизими. Ушбу тизим фойдаланувчидан олинган маълумот бўйича унинг 
шахсини текшириш, ҳақиқийлигини аниқлаш ва шундан сўнг унга тизим 
билан ишлашга рухсат бериш лозимлигини белгилаб беради. 
Бу холда асосан фойдаланувчидан олинадиган маълумотни танлаш 
муаммоси мавжуд бўлиб, унинг қуйидаги турлари мавжуд: 
• фойдаланувчига маълум бўлган махфий ахборот, масалан, пароль, 
махфий калит ва бошқалар; 
• шахснинг физиологик параметрлари, масалан, бармок излари, кўзнинг 
тасвири ва бошқалар. 
Биринчиси анъанавий, иккинчиси эса биометрик идентификациялаш 
тизими, дейилади. 
II.
Диск маълумотларини шифрлаш тизими. Ушбу тизимнинг асосий 
мақсади дискдаги маълумотларни ҳимоялашдир. Бу холда мантиқий ва 
жисмоний босқичлар ажратилади. мантиқий босқичда файл асосий 
объект сифатида бўлиб, фақатгина баъзи бир файллар ҳимояланади. 
Бунга мисол килиб, архиватор дастурларини келтириш мумкин. 
Жисмоний босқичда диск тулалигича ҳимояланади. Бунга мисол 
сифатида Нортон Утилитиес таркибидаги Дискреет шифрловчи 
дастурни келтириш мумкин. 
III.
Тармоқ бўйича узатиладиган маълумотларни шифрлаш тизими. 
Ушбу тизимда икки йўналишни ажратиш мумкин: 
• канал бўйича, яъни алоқа каналлари бўйича жўнатиладиган барча 
маълумотларни шифрлаш; 
• абонентлар бўйича, яъни алоқа каналлари бўйича жўнатиладиган 
маълумотларнинг фақатгина мазмуний қисми шифрланиб, қолган 
хизматчи маълумотларни очиқ қолдириш. 
IV.
Электрон маълумотларни аутентификациялаш тизими. Ушбу 
тизимда тармоқ бўйича бажариладиган электрон маълумотлар 
алмашувида хужжатни ва унинг муаллифини аутентификациялаш 
муаммоси пайдо бўлади. 
Воситалар 
I. Фойдаланувчиларни идентификациялаш ва 
аутентификациялаш тизими 
II. Диск маълумотларини шифрлаш тизими 
III. Тармок буйича узатиладиган маълумотларни
шифрлаш тизими 
IV. Электрон маълумотларни аутентификациялаш
тизими 
V. Таянч ахборотларни бошкариш воситалари 

---

56 
Таянч ахборотларни бошқариш воситалари. Ушбу тизимда таянч 
ахборотлар сифатида компьютер тизими ва тармоғида қўлланиладиган 
барча криптографик калитлар тушунилади. Бу холда калитларни 
генерациялаш, сақлаш ва таксимлаш каби бошқарув функцияларини 
ажратишади.