biror og’irlikdagi shtangani ko’tara oladi, qandaydir bir vaqt oralig’ida (3 daq., 2
daq., 30 sek., 4 daq. va hokazo) 1000 m masofani yugurib o’ta oladi. Bu
imkoniyatlar bir qator sifat va son xarakteristikalari jihatidan bir-biridan farq
qiladigan muayyan harakatlar bilan amalga oshiriladi. Masalan, sprintcha va
marafoncha yugurish organizmga sifat jihatidan boshqa-boshqa talablar qo’yadi,
turli xil jismoniy fazilatlarni namoyon etishni talab etadi. Kishi harakat qilish
imkoniyatlarining ba'zi bir sifatli tomonlarini kishining jismoniy (yoki harakat)
fazilatlari deb atash qabul qilingan. Odatda, kuchlilik, tezkorlik, chidamlilik,
chaqqonlik va egiluvchanlik asosiy jismoniy sifatlar deb qaraladi. Kishidagi
jismoniy fazilatlarning rivojlanganlik darajasi faqat kishi organlarining funktsional
20
(fiziologik) imkoniyatlari bilan emas, balki psixik faktorlar, chunonchi, irodaviy
fazilatlar bilan ham belgilanadi. Bu holda irodaviy fazilatlar kishining o’z
funktsional imkoniyatlaridan qanchalik foydalana olishini belgilaydi.
Kuchlilikni tarbiyalash. Tushunchaning ta'rifi. Kundalik nutqimizda «kuch»
so’ziga turli xil ma'no beradilar. Ilmiy tushuncha sifatida u iloji boricha aniq
belgilangan bo’lishi kerak. Buning uchun “kuch”ning quyidagi ma'nolarini bir-
biridan farq qilish lozim:
1) harakatning mexanik xarakteristikasi sifatidagi kuch («t massali jismga F
kuch ta'sir etadi...»);
2) kishining xususiyati, fazilati sifatidagi kuch (masalan, quyidagi tekstda:
«yosh o’sishi bilan kuch ham ortib boradi;
3) sport bilan shug’ullanmaydiganlarga qaraganda sportchilar kuchliroq
bo’ladilar...» va hokazo).
Birinchi ma'nodagi kuch harakatning boshqa xarakteristikalari bilan bir qatorda
mexanikaning o’rganish ob'ekti bo’lib xizmat qiladi. Ikkinchi ma'nodagisi esa,
jismoniy tarbiya nazariyasi, fiziologiya va antropologiyada tadqiqot mavzui
bo’ladi. Bundan buyon biz «kuch» deyadidan har ikki ma'noda ham foydalanamiz.
Agar tushunchalarni aralashtirib yuborish xavfi tug’ilsa, u holda harakatlantiruvchi
fazilat tariqasidagi kuchni ko’rsatish uchun kuch imkoniyatlari, kuch qobiliyati,
muskul kuchi ishlatiladi.
Kishining kuchini tashqi qarshiliklarni muskul kuchi yordamida yengish
qobiliyatiga qarab aniqlash mumkin. Qarshiliklarni yenguvchi ishlarda
harakatlarga qarshi yo’naltirilgan kuchlarni, yon beruvchi ishlarda esa harakat
yo’nalishi bo’yicha ta'sir etuvchi kuchlarni qarshilik kuchi deb tushuniladi.
Ma'lumki, muskullar kuchni quyidagicha namoyon qilishlari mumkin:
1) o’z uzunliklarini o’zgartirmay (statik, izometrik rejim);
2) o’z uzunliklarini qisqartirib (qarshiliklarni yenguvchi, miometrik rejim);
3) uzayib (yon beruvchi, pliometrik rejim) qarshiliklarni yenguvchi va ularga
yon beruvchi rejimlarni birlashtirib «dinamik rejim» deyiladi.
21
Bu sharoitlarda kuchning maksimal qiymatlari turlicha bo’lganligi uchun
kuchning yuqoridagicha bo’lishini kuch qobiliyatlari asosiy turlarining
klassifikatsiyasi deb qabul qilish mumkin.
Kuch namoyon bo’lishi sharoitlariga kuchning bog’liq ekanligi. Harakat kuchi
(«ya'ni harakatning bosimi yoki tortishi». — ( K.M.Mahkamjanov) ko`p jihatdan
qarshilik kuchlarining tabiati bilan belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: