Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

1. Yuqoridan pastga qarab bog`lanish
. Bog`lanishning bu ko`rinishi 
o`tilayotgan yangi o`quv materialini oldin o`rganilgan material bilan bog`lashni 
talab etadi.
2. Pastdan yuqoriga qarab bog`lanish
. Bunda o`qituvchi o`rganilayotgan 
materialni 
o`rganilishi 
ko`zda 
tutilgan 
material 
bilan 
bog`laydi.
Didaktikaning bu muhim prinsipini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun, 
birinchidan, o`qitishning barcha bosqichlariga (boshlang`ich maktab, to`liqsiz 
o`rta maktab) ona tili ta’limi oldiga yagona talablar qo`yishi lozim. Ayniqsa, 
ona tili o`qitishning birinchi bosqichi (boshlang`ich maktab) va ikkinchi 

---

42 
bosqichi 
(5-9-sinflar) 
o`rtasida 
uzviy 
birgalikka 
erishish 
ta’lim 
samaradorligining muhim omilidir.
Boshlang`ich sinf o`quvchilari ona tilining izchil kursidan o`quvchilar 
nimalarni o`rganishlarini va, aksincha, ona tili o`qituvchilari boshlangich sinfda 
nimalar o`rganilganligini yaxshi bilishlari lozim. 
O`qituvchi ta’limning har bir bosqichida o`quvchining nutq taraqqiyotida 
bo`ladigan o`zgarishlarni bilishi va unga tayanishi kerak. Boshlang`ich sinf 
o`qituvchilari keyingi sinflarda o`quvchilar nutqida paydo bo`ladigan 
yangiliklarni oldindan ko`ra olishlari va, aksincha, ona tili o`qituvchilari 
boshlang`ich sinflarda o`quvchilar nutqida paydo bo`ladigan o`zgarishlarni 
bilishi shart. 
Ona tili o`qitishda bu o`quv fanining boshqa o`quv fanlari bilan aloqasini 
ta’minlash ham muhim usulik talab sanaladi. 
Ma’lumki, ona tili maktabda o`rganiladigan barcha fanlarni puxta 
o`zlashtirish uchun muhim kalit sanaladi. Til vositasida o`quvchi boshqa
fanlarni o`rganadi. Barcha o`quv fanlari yuzasidan o`z fikrini yozma va og`zaki 
ravishda bayon etish orqali u ona tilini ham puxtaroq egallab boradi. Deyarli 
hamma 
fanlar 
o`quvchilarning 
lug`at 
boyligini 
o`stirish, 
orfografik 
savodxonligini oshirish, nutq malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Demak, 
o`quvchilarda yuksak nutq madaniyatini tarbiyalash nafaqat ona tili darslari, 
balki maktabda o`rganiladigan barcha fanlar orqali amalga oshiriladi. 
Ona tili turli yo`nalishlar orqali boshqa o`quv fanlari bilan bog`lanadi. 
So`zning genetik nuqtai nazaridan kelib chiqishini aniqlash uchun tarix faniga 
murojaat qilinsa, til hodisalarini taqqoslash uchun o`quvchilar o`rganayotgan 
boshqa o`quv fanlariga murojaat qilinadi. Nutq uslublarini aniqlash uchun esa 
adabiyot, tarix, matematika, kimyo, fizika kabi fanlar o`qituvchiga yordam 
beradi. Shunday qilib, ona tilining boshqa fanlar bilan aloqasini uch katta 
guruhga ajratish mumkin: 
a) genetik bog`lanish; 
b) qiyosiy bog`lanish; 
v) funksional bog`lanish.

---

43