O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Gidrostatik zichlik o'lchagichlar
Gidrostatik zichlik o'lchagichlarning tuzilishi oddiyligi va tekshirilayotgan 
suyuqlikka tushirilgan o'lchov o'zgartgichlarda qo'zg'aluvchan qismlarning yo'qligi 
ularning sanoatda keng qo'llanilishiga olib keldi. Ularning ishlashi suyuqlik sirtiga 
nisbatan 
H 
chuqurlikdagi 
P 
bosimni o'lchashga asoslangan: 
(6.4) 
bu yerda: - suyuqlik zichligi, kg/m
3
; 
g -
og'irlik kuchi tezlanishi, m/s
2
;
H -
suyuqlik ustunining balandligi, m. 

---

126 
Suyuqlik ustunining balandligi 
H 
o'zgarmas bo'lsa, 
P 
bosim suyuqlik 
zichligining o'lchovi bo'ladi. Gidrostatik zichlik o'lchagichlarda suyuqlik ustunining 
bosimi, odatda, suyuqlik orasidan inert gaz (havo) ni uzluksiz puflab o'lchanadi (6.6- 
rasm). Bu gazning bosimi suyuqlik ustuni bosimiga proportsional. 
Suyuqlik ustunining bosimini bu usulda o'lchash ko'rsatishlarni masofaga 
uzatish imkonini beradi. Puflanadigan inert gaz suyuqlikning xususiyatlariga ko'ra 
tanlanadi. Puflanadigan gazning sarfi katta bo'lmay, doimiy bo'lishi shart, chunki 
sarfning tebranishi o'lchovda qo'shimcha xatolarga olib kelishi mumkin. 
6.6.- rasm.
 
P’ezometrik zichlik o'lchagichning printsipial sxemasi. 
P’ezometrik zichlik o'lchagichlar asosan tuzli va boshqa eritmalarning zichligini 
o'lchashda keng qo'llaniladi. Ularning o'lchash chegarasi 1100-1200 kg/m
3
bo'lib, 1-
2 kg/m
3
aniqlikka ega. 
Ikkita idish 
1 
va 5 ga uchta barbatajli trubka 
2,4,6 
lar tushirilgan gidrostatik 
zichlik o'lchagich 6.7.- rasmda ko'rsatilgan. Bu trubkalar orqali suyuqlik ustuni 
balandligiga ta'sir etadigan siqilgan havo uncha katta bo'lmagan bosim ostida 
beriladi. Sezgir differentsial manometr 7 trubkalar 2 va 
4 
orasiga joylashtirilgan. 
Maxsus manbadan drossel 
3 
orqali (u orqali beriladigan havo rostlanadi) barbatajli 
trubkalarga havo uzatiladi. 

---

127 
6.7.- rasm.
 
Gaz uzluksiz haydaladigan differentsial gidrostatik zichlik 
o'lchagich sxemasi. 
Idish 
1 
orqali tekshirilayotgan suyuqlik to'xtovsiz oqib o'tadi, idish 5 ga esa 
etalon suyuqlik solinadi. Siqilgan havo 2 va 4 trubkalar orqali ma'lum chuqurlikda 
tekshirilayotgan va etalon suyuqliklarga tushirilgan trubkalar 2 va 4 ga uzatiladi. 
Trubka 
2 
da hosil bo'ladigan 
P
1
 
bosim tekshirilayotgan suyuqlikning 
h
1
 
balandlikda 
hosil qiladigan gidrostatik qarshiligidan aniqlanadi: 
(6.5) 
bu yerda: -
 
tekshirilayotgan suyuqlik zichligi, kg/m
3
; 
h
1
- trubkaning cho'kish chuqurligi, m. 
Trubka 4 ga uzatilgan havo idish 5 ga qo'yilgan etalon suyuqlikdan o'tadi va 
h
2
 
chuqurlikda tekshirilayotgan suyuqlikka tushirilgan trubka 6 ga tushadi. Shunday 

---

128 
qilib, trubka 4 da hosil bo'lgan bosim etalon suyuqlik ustuni balandligi 
h
0
 
va 
tekshirilayotgan suyuqlik ustuni balandligi 
h
2
 
lar gidrostatik qarshiliklari 
yig'indisidan aniqlanadi, ya'ni
 
(6.6) 
bu yerda:
0
 = 
const - etalon suyuqlik zichligi, kg/m
3
. 
Demak, difmanometr 7 yordamida o'lchanadigan 
2 
va 
4 
trubkalardagi bosimlar 
farqi 
(6.7) 
ga teng bo'ladi, bu yerda: 
h = h
1 
– h
2
Odatda etalon suyuqlikning zichligi tekshirilayotgan suyuqlik zichligiga 
yaqinroq qilib tanlanadi. Agar 
h
0
= h 
bo'lsa, bosimlar farqi 
R =0 bo'lib, 
tekshirilayotgan suyuqlikning zichligi minimal bo'ladi. Agar tekshirilayotgan 
suyuqlikning zichligi maksimal bo'lsa, bosimlar farqi ham maksimal qiymatga ega 
bo'ladi.
3
Sanoatda 900-1800 kg/m
3
o'lchash diapazoniga, ±4 % xatolikka ega bo'lgan 
gidrostatik zichlik o'lchagichlar ishlab chiqariladi.