O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Alanga (gaz oqimlarining) temperaturasini o`lchash 
 
Alanga temperaturasini o`lchashning o`ziga xos xususiyatlari va qiyinchiliklari 
bor. O`lchash usulini tanlashda o`lchanayotgan temperaturalar darajasi, maqbul 
aniqlik va alanga turi tahlil qilinadi. Alanga temperaturasi ko`pgina sanoat 
qurilmalarida 1600...1900°S atrofida bo`ladi. Uni nurlanish pirometrlari yoki 
kontaktli termometrlar yordamida o`lchanadi. Bu temperaturani nurlanish bo`yicha 
o`lchaganda uni pirometrning vizirlash o`qi bo`ylab fazoviy o`rtalashtirish yuz 
beradi. O`lchash natijalariga alangadagi nurlanish komponentlari ta`sir etadi, 
Pirometr qabul qiladigan to`lqinlar uzunligini tanlash katta ahamiyat kasb etadi. 
Gazlarning nur tarqatmaydigan issiq yoki sovuq zonalarini maxsus bo`yamasdan 
turib, pirometrlar bilan o`lchab bo`lmaydi. 
Bunday o`lchashning kamchiliklaridan biri temperaturani optik o`q bo`ylab 
o`rtalashtirishdir. SHuning uchun topilgan natija alanganing qaysi nuqtasiga tegishli 
ekanini aniqlab bo`lmaydi. Bu jihatdan o`lchamlari uncha katta bo`lmagan 
termoelektr termometrlarni qo`llash katta afzaliklarga ega. Ammo bunday 
termometrning temperaturasi gaz temperaturasidan ancha (100...200°S ga) farq 
qilishi mumkin, chunki u termometrning issiqlik balansi bo`yicha aniqlanadi. 
Eritmaning temperaturasini o`lchash 
 
Eritmalarning temperaturasini o`lchash murakkabligi asosan termometr himoya 
g’ilofining aktiv zanglashi bilan bog’liq. Tuz eritmalarining temperaturasini 
o`lchashda himoya g’iloflari bir necha o`n soatdan keyin eritmaning agressiv ta`siri 
sababli ishdan chiqadi. SHuning uchun ko`pincha g’ilofni sifatsiz, arzon, osonlik 
bilan almashtiriladigan, bir vaqtda termojuft elektrodidan iborat bo`ladigan 
po`latdan yasaladi. SHisha eritmalari temperaturasini o`lchash uchun himoya 
g’iloflari uglerodli bloklardan yoki qimmatbaho metallardan yasaladi. 
Qovushoq muhitlar temperaturasini o`lchashda ma`lum qiyinchiliklar paydo 
bo`ladi. Bu hollarda issiqlikka sezgir elementni osongina tozalashni, ko`pincha
almashtirishni ham ta`minlash zarur. Bunda sezgir element bilan o`lchanayotgan 
muhit orasida etarli darajada yaxshi kontakt ta`minlangan bo`lishi kerak. 
Biror o`lchash usulini tanlash va uning konstruktiv bajarilishi eritma 
temperaturasini o`lchashning konkret sharoitlari, ularning turln materiallar bilan 
o`zaro ta`sirlashuvi, nurlanish qobiliyati va boshqa fizik hamda kimyoviy xossalari 
bilan belgilanadi.