|
1
31-rasm.
O k sig em o m etrn in g ishlash sxem asi:
1 - c h o ‘g ‘la n ish lam p o ch k asi; 2 - linza; 3 - q u lo q n in g y u m s h o q qism i;
4 - fo to e le m e n t; 5 - k u ch ay tirg ich ; 6 — g a lv an o m etr;
7 — e le k tr ta r -
m o g 'ig a u lay d ig an shtepsel.
Y orug‘ k o ‘finish ravshanligi oddiy ren tg en ekranidagiga q ara-
ganda ta x m in a n 1000 m arta o rtad i, bun in g boisi sh u k i, elek tro n la r
elektr m ay d o n in in g t a ’siri bilan sochilib ketib, k atta energiyaga ega
b o ‘ladi va lyuoressensiyalovchi ekranga urilib, tasvirning ochiq rav sh an
k o ‘rinishiga im k o n beradi.
186
A V T O M A T IK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
R entgenologiyada elek tro n o ptik o ‘zg artiru v ch ilard an foydalanish
ilgarigi e k ran lard a shifo k o rlar n azarid an q o chib q u tu lg an tafsilotlarni
ajratish im k o n in i beradi. Ayni vaqtda asboblarning m ed itsin a x o d im
lari u c h u n za rari kam ayadi. M asalan, m e ’d a -ic h a k y o ‘lini oddiy re n t
g en ap p a ra tid a k o 'rg a n d a tru b k ad a 80 kilovoltgacha k u ch lan ish va 5
m illiam p er to k k u ch i kerak, elek tro n o p tik o ‘zg artiru v ch id an foy-
d alan g an d a esa atigi 1,5—2 m illiam p er to k kuchi kerak b o ‘ladi, xolos.
Bu m eto d q izilo ‘ngach va bronxlarga kirib qolgan yot jism larni
an iq lash , o ‘t pufagining kasalliklarini t o ‘g ‘ri to p ish va shunga
o ‘xshash m aq sad lar u c h u n m u h im aham iyat kasb etad i, d eb o ‘ylashga
asos bor.
H ozirgi v aqtda diagnostikada ultra to v u sh d an foydalanishga
asoslangan yangi k atta istiqbolli m eto d tatbiq etilm o q d a. U ltra tovush
teb ra n ish la rin i vujudga keltirm o q u c h u n p ezo elek tr sam arasid an foy
dalaniladi. Bu sam ara sh u n d a n iboratki, b ir q a n c h a kristallar (kvars,
bariy tita n a t va ho k azo ) m exanik teb ra n ish la m i elek tr tebranishlariga
ay lan tira d i yoki aksincha, elek tr tebran ish larin i m exanik te b ra n ish -
larga aylantiradi. Q irralari kristall qirralarga m os k eladigan kvars
plastin k a bosilsa, q a ram a-q a rsh i qirralarida h a r xil ele k tr zaryadlari
vujudga keladi; p lastin k ad an o ‘zgaruvchi k uchlanish o 'tk a z ilg a n d a bu
plastinka te b ra n a d i (m asalan , proigrivatellarning ad a p to rlarid a s h u n
day p e z o d a tc h ik la r qoM laniladi, bu yerda pezokristall b ilan b o g 'la n -
gan ignaning m exanik tebranishlari elek tr tebran ish larig a aylantirilib,
past ch a sto ta li kuchaytirgichga o ‘tkaziladi).
U ltra tovush t o ‘lqinlari to ‘sqinlikka d u c h kelgach u n d a n qaytadi
(aks etad i). A yni vaqtda m u h itn in g zichligiga q arab u ltra tovush
to ‘lq in lari tu rli darajad a aks etad i va y utiladi S h u n d ay qilib, ultra
tovushning qaytish darajasiga qarab, o rganizm da o ‘sm a (shish) kista
kabilar b o r-y o ‘qligini b ir q a d a r bilish m um kin.
M ed itsin a asboblari va uskunalari ilm iy ta d q iq o t institu tid a
o ‘sm alam i aniqlaydigan u ltra tovush av to m ati M .G .G u re v ic h ra h b a r-
ligi o stid a vujudga keltirildi. Bu ap p arat k linikada sinab k o ‘rish u c h u n
topshirildi. 0 ‘sm a h atto b ir necha m illim etr b o 'lg a n d a h a m uni gavda
sirtidan 150 m m . gacha naridan turib shu asbob bilan aniqlash m u m
kin.
187
A V TO M A TIK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC IIL A R
B adanga igna sanchish va terin i kuydirish usullari kabi q ad im iy
xitoy usullari m am lak atim izd a h o zir rasm b o ‘lm oqda. Bu usullar bir
q a n c h a kasalliklarni (radikulit, bronxial astm a, polio m iv lit asoratlari
va h o k az o la m i) bem alol tuzatishga im k o n b erm o q d a . B adanga igna
sanchib davolashning m ohiyati sh u n d a n iboratki, terin in g m axsus n u -
q talarida m axsus ignalar sanchilib, 5 m in u td a n 30 m in u tg a ch a va u n
d an h am u zo q ro q vaqt qoldiriladi. X itoy m editsinasi te rid a bun d ay
n u q talar 600 d an o rtiq deb biladi.
Q o n n i m ikroskopda tekshirishda televizion tex n ik ad a n m uvaf
faqiyat bilan foydalanilm oqda. M ikroskop okulariga televizion k a m
era ulash qo n ta n a c h a la rin i k attalashtirib, ravshanroq k o ‘rish im k o
nini beradi. A gar oddiy m ikroskop qo n ta n a c h a la rin i 1500 m a rta d a n
o rtiq kattalash tira olm asa, televizion kam eraga ulan g an m ikroskop
q o n ta n a c h a la rin i 5000 m arta va h atto 10 000 m a rta k attalash tirib
k o ‘rsatadi. S hunga k o ‘ra, q o n ta n ac h alarin in g b ir q a n c h a yangi tafsi-
lotlarini k o ‘rish m uyassar b o ‘ladi.
M ikroskopning hal qiluvchi q u w a tin i o sh irm o q u c h u n b a ’zi k o n -
struksiyalarda obyekt ultra gunafsha n u rlar b ilan yo ritilad i, b u n d an
tash q ari, shu n u rla r bilan yoritilgan ek ra n d a n foydalaniladi. U ltra
gunafsha n u rlar spektrn in g k o ‘rinadigan qism idagi n urlarga nisbatan
kaltaroq boMgani u c h u n m ikroskopning hal qiluvchi q u w a ti oshadi
Bu ekrandagi tasvir ravshanligi televizion ustanovka y o rd a m i bilar.
kuchaytiriladi.
H ujayradagi ayrim qism larni, m asalan, nuklein kislotasining m o -
lekulalarini m ikroskopik fotom etriya q ilm o q u c h u n televizion m ik
roskop ishlatilm oqda. T elevizion rastr kichraytirilib, m ik ro sk o p y o r
d am i b ilan obyektga to ‘g‘rilanadi. Ayni v aqtda p arch alo v ch i elem e n t
satrlar b o ‘ylab surilib, deyarli nuqtadayi yoru g ‘lik m an b ai shaklidagi
rastr vujudga keladi, ekran d a elek tro n n u r lum inoforga d u ch kelganda
ana sh u n d ay yoru g ‘lik m anbayi hosil b o 'la d i. S h u n d ay qilib, ju d a
ingichka yo ru g ‘lik n u ri m ikroskopning k o ‘rish m ay d o n in i m uayyan
tartib bilan aylanib chiqadi. M uayyan k o ‘rish m ay d o n id a tin iq m as
qism u ch rasa, n u r qism an qaytadi va yutiladi. N u rn in g o ‘tg a n qism i
fotoum nojitelga kiradi va signal fototoki (videosignal)ni vujudga kelti-
188
A V TO M A TIK A A SOSLA RI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC IIL A R
radi. S hu sababli n u r televizion ra str satrlari b o 'y lab h arak atlan g a n d a
a m p litu d a jih a td a n m odullashgan signal (videosignal) vujudga keladi,
bu signalning am plitudasi m ikroskopda k o ‘rinayotgan obyektning
m uayyan nuqtasidagi n u r yutish koeffitsiyentiga p ro p o rsio n a l b o ‘ladi.
V ideosignal kuchayib, qabul qiluvchi tru b k a elektrodiga o ‘tad i. Bu
elek tro d esa o byektning ravshanligini boshqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
