Hamidulla Dadaboyev

material-shunos
(materialoved), 
mashina-shunos
(mashinoved) va h. k.; 
2. Ruscha-baynalmilal qo‘shma terminlarning ikkinchi komponenti 
ayni o‘zbekcha mutanosibi bilan almashtiriladi yoxud kalka usuli bilan 
tarjima qilinadi: 
bomba - qidirgich
(bomboiskatel), 
bomba -pana
(bomboubejishe), 
giper 
– tovush
(giperzvuk), 
kino 
– qurilma
(kinoustanovka), 
elektr - hisoblagich
(elektroschetchik), 
elektr–sim
(elektroprovod), 
radio-niqoblash
(radiomaskirovka), 
mikro-qarz
(mikrokredit) 
alfa-sinov
(alpha-testing), 
kross-brauzerlik
(cross-browser) va 
h.k.
Ushbu metod ruscha-baynalmilal xarakterdagi qisqartma qo‘shma 
terminlarni o‘zlashtirish jarayonida ham qo‘l keladi: 
aero-chana
(aerosani), 
tele-markaz
(teletsentr), 
termo–qarshilik
(termosoprotivleniye), 
gelio-
qurilma 
(gelioustanovka), 
tele-sharhlovchi
(telekommentator), 
avia–sozlik
(aviastroyeniye), 
avto–yo‘l
(avtodoroga), 
veb-hujjat
(veb-dokument), 
veb-
anjuman
(veb-konferensiya), 
motoo‘qchi rota 
(motostrelkovaya rota) va 
h.k. 
3. Ruscha – baynalmilal terminning har ikki komponenti o‘zbekcha 
mutanosibi bilan almashtiriladi (yoki kalka qilinadi): 
ko‘prikqo‘ygich
(mostoukladchik), 
havoisitgich 
(vozduxonagrevatel), 
havosovutgich 
(vozduxooxladitel), 
havotozalagich
(vozduxoochistitel) va h.k. So‘nggi 
paytlarda birinchi komponenti qisqartmalardan tashkil topgan ikki 
komponentli terminlarning o‘zbek tili terminlar tizimida faol qo‘llanishi 
kuzatilmoqda. Chunonchi, internet tarmog‘ida qo‘llanayotgan 
DNS serveri,
BGP bayonnomasi, NSFNET tarmog‘i, ISDN standarti, BRI interfeysi, 
CASE tizimi
shular jumlasidandir.
Ruscha-baynalmilal murakkab qo‘shma terminlarning o‘zlashishi. 
Hozirgi o‘zbek terminologiyasi tizimida haddan ziyod miqdordagi ruscha-
baynalmilal murakkab qo‘shma terminlar qo‘llanmoqda. Ushbu murakkab 
qo‘shma terminlarning ma’lum qismi o‘zbek tili tomonidan tayyor, asl holda 
o‘zlashtiriladi: 
general–mayor, unter – ofitser, shtab – kvartira, samolyot – 
snaryad, pistolet–pulemyot, marsh–parad, radiometr–rengenometr, shtab-
kvartira 
va h.k. Bunday o‘zlashmalar o‘zbek terminologiyasining salmoqli 

---

103
ulushini tashkil etadi. 
Boshqa bir guruh murakkab qo‘shma terminlarning so‘z tartibi 
o‘zbek tiliga o‘zlashish asnosida o‘zgaradi: 
uchuvchi –inspektor
(lyotchik-
inspektor), 
kosmonavt- uchuvchi (
lyotchik – kosmonavt), 
mexanik - injener
(injener – mexanik), 
amfibiya - tank
(tank –amfibiya), 
buldozer – tank 
(
tank-buldozer), 
urolog- vrach
(shifokor) (vrach –urolog) va h.k . 
Ruscha-baynalmilal murakkab qo‘shma terminlarning uchinchi 
guruhi o‘zlashish jarayonida qisman yoki to‘la o‘zbekcha leksik birliklar 
bilan almashtiriladi: 
Murakkab qo‘shma terminning komponentlaridan biri o‘zbekcha so‘z 
bilan almashtiriladi ( yoxud kalkalanadi
): shlem-niqob
(shlem-kaska), 
samolyot – nishon
(samolyot –mishen), 
havo desanti 
(vozdushno-desantniy
), 
o‘qchi –radist
(strelok –radist),