TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/1(22)
tashkil etgan qabilalar xun qabilalari ittifoqiga mansub bo‘lganligi aytiladi
1
. VII asr
Xitoy muarrixi Vey Chie o‘zining “Si-fan-chi” asarida – “Eftalitlarning kelib
chiqishini aniqlash ular haqidagi ma’lumotlarning uzoq mamlakatlardan keltirilgani
va boshqa tillarda ularning buzib talaffuz etilishi va qadimiyligi tufayli ancha qiyin
va imkoni yo‘qligini” ta’kidlaydi
2
. Bu bilan u eftalitlarning kelib chiqishi Xitoydan
uzoq hududlarga borib taqaladi degan xulosa chiqarmasligimiz kerak.
VII asr boshlarida Li Yanshou tomonidan yozilgan Xitoy solnomasi “Veyshi”da
“Yeda xonadoni Katta Yuechjilarning bir avlodidan kelib chiqqan,” - deb
ta’kidlanadi. Ular haqidagi ma’lumotlarni 518-yilda eftalitlar shohi Mihirakul
dargohiga elchi bo‘lib kelgan sayyoh Sun Yun hamda 629-645-yillarda Hindiston
budda ibodatxonalari ziyoratiga kelgan budda kohini Suan Szyan asarlarida ham
uchratish mumkin. Suan Szyanning asosiy maqsadi buddaviylik ziyorati bo‘lsada,
uning Xitoyga qaytgach yozib qoldirgan “Da Tan Siyuy Szi” (Buyuk Tan davri
g‘arbiy o‘lkalari haqidagi yozishmalar) nomli asarida o‘nlab o‘sha davr davlatlari
haqida ma’lumotlar keltiradi. Markaziy Osiyo davlatlari haqidagi qiziqarli, lekin
uzuq-yuluq ma’lumotlarni 727-yilda shimoliy Hindistonga sayohat qilgan Vey Sze
hamda Xey Chao yozishmalarida ham uchratish mumkin
3
.
So‘g‘diy tilli bitiktosh, hujjat va numizmatik materiallarda eftalitlar tarixining
ayrim jihatlariga doir ma’lumotlar saqlanib qolgan bo‘lib,
4
ayniqsa, numizmatik
materiallar eftal hukmdorlarining tanga zarbi, hokimiyat ramzlari, ayrim
hukmdorlarning ism va unvonlariga doir ma’lumotlarga ega (VI-VII asrlar); baqtriy
tilli hujjatlarda (VII-VIII asrlar) xoqonlik boshqaruviga doir ayrim muhim
ma’lumotlar aks yetgan;
5
yunon, suriya va arman manbalarida (VII-VIII asrlar)
Vizantiya tarixchisi Prokopiy Kesarskiy eftalitlarni xun xalqlari deb yuritsada, lekin
tashqi ko‘rinish jihatdan katta farq borligini ta’kidlaydi. Boshqa yana bir VI asr
Vizantiya tarixchisi Agafiy Mirinskiy “Eftalitlar - bu xunlardir,” - deb ta’kidlaydi.
Eftalitlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar boshqa Vizantiya mualliflari, jumladan Prisk
1
Murodova D.H. O‘zbekiston hududidagi ilk o‘rta asr davlatlari: Eftaliylar davlati va Turk xoqonligi T: 2011. 7-b
2
Илясов Дж. Некоторые замечания к проблеме эфталитов // Transoxiana. История и культура. Сб.статей.
Ташкент.2004.С.117.
3
Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии в древние времена. Т. IIII. – МЛ., 1950; Кюнер
Н. В. Китайские известия о народах Южной Сибири, Центральной Азии и Дальнего Востока. – М.: Вост. лит., 1961;
Материалы по истории древних кочевых народов группы дунху / Введение, перевод и комментарии В. С. Таскина. – М.:
Наука, 1984; Зуев Ю. А. Ранние тюрки: очерки истории и идеологии. – Алматы: Дайк-пресс, 2002; Хўжаев А., Хўжаев К.
Қадимги манбаларда халқимиз ўтмиши. – Тошкeнт: Маънавият, 2001.
4
Кляшторный С. Г., Лившиц В. А. Согдийская надпись из Бугута // СНВ. ‒ Москва, 1971. ‒ Вып. Х. ‒ C. 121146; Ртвеладзе
Э. В. История и нумизматика Чача (вторая половина III – середина VIII в. н. э. ). ‒ Ташкент, 2006; Исҳоқов М. Унутилган
подшоликдан хатлар. ‒ Тошкент: Фан, 1992; Баратова Л. С. Древнетюркские монеты Средней Азии VI‒Х вв. (типология,
иконография, историческая интерпретaция): Дис.... канд. ист. наук. ‒ Ташкент, ИААНРУз, 1995;
5
Sims-Williams N. From the Kushan-shahs to the Arabs. New Bactrian documents dated in the era of the Tochi inscriptions // Coins,
Art and Chronology Essays on the pre-islamic History of the Indo-Iranian Borderlands. – Wien, 1999. – P. 245–258; Bactrian
Documents from Northern Afghanistan, I: Legal and Economic Documents. – Oxford University Press, 2000.
126
Do'stlaringiz bilan baham: |