To sh k en t axborot texnologiyalari universiteti

8.10. Ma’lumotlar bazasini tashkil etish
Ma’lumotlar bazasi o'zida bir qancha amaliy axborot tizimlarida 
foydalaniladigan axborotlarni saqlaydi.
M a’lum otlar bazasidagi m a’lum otlar quyidagi asosiy ko'ri- 
nishlardan tashkil topgan:
— ierarxik (daraxtsimon);
— tarmoqli;
— relyatsion;
— obyektga yo'naltirilgan.
Ierarxik modelda m a’lumotlar daraxt (ierarxik) ko'rinishida tas­
virlanadi.
Ma’lumotlami tashkil etishning bunday usuli ierarxik tartiblangan 
axborotlar ustida ishlash uchun juda qulay hisoblanib, ammo murakkab 
mantiqiy bog'langan ma’lumotlar ustida amallar bajarilganda ierarxik 
model juda murakkablashib ketadi.
Tarmoq modelida m a’lumotlar ixtiyoriy graf ko'rinishida tashkil 
etiladi. Strukturaning qat’iyligi va uni qo'llashning o'ta murakkabligi 
tarmoq modelining asosiy kamchiliklaridan hisoblanadi.
Bundan tashqari, ierarxik va tarmoq modellarining yana bir ko'zga 
tashlanadigan kamchiliklaridan biri unda ma’lumotlaming strukturasi 
m a’lumotlar bazasini loyihalash bosqichida beriladi va ma’lumotlarga 
murojaat qilishni tashkil etishda uni o'zgartirish mumkin emas.
223

---

Obyektga yo'naltirilgan modelda m aium otlar bazasining alohida 
yozuvlari obyekt ko'rinishida tasvirlanadi. M aiu m o tlar bazasi 
yozuvlari va ularga ishlov beruvchi funksiyalar o'rtasidagi bogianish 
obyektga yo'naltirilgan dasturlash tillaridagi kabi mos vositalar mexa­
nizmi orqali o'matiladi.
Obyektga yo'naltirilgan modellar o'zida tarmoq va relyatsion 
modellarning alohida afzalliklarini mujassam etgan va murakkab 
strukturali m aium otlardan iborat M aium otlar bazalarini qurishda 
foydalaniladi.
Relyatsion model nomi inglizcha relation (munosabat) atamasidan 
olingan bo'lib, IBM kompaniyasining xodimi Edgar Kodd tomonidan 
taklif qilingan.
Relyatsion maiumotlar bazasi o'zaro bog'langan jadvallar to'plami 
ko'rinishida tasvirlanadi. M aium otlar relyatsion modelning afzalligi 
uning oddiyligi, strukturaning egiluvchanligi, kompyuterda amalga 
oshirishning qulayligidadir. Ko'pgina zamonaviy shaxsiy kompyu- 
terlaming m aium otlar bazalari relyatsion hisoblanadi. Bundan keyingi 
m aium otlarim iz aynan relyatsion m aium otlar bazasi to'g'risida 
bo'ladi.