Б. А. Хасанов, А. А. Хашимов, З. А. Пардаева бухгалтерия ҳисоби

Икки ёқлама ёзувнинг аҳамияти
Ҳисобот даври бошига бухгалтерия баланси
Ҳисобот даври бошига бухгалтерия баланси
АКТИВ
АКТИВ
Актив счетлар
(Счетлар режасининг 1,2,3,4,5
бўлимларидаги счетлар)
Дебет
Кредит
Кредит
Дебет
Ҳисобот даври 
бошига қолдиқ
Ҳисобот даври 
бошига қолдиқ
Ҳисобот даври
дебет айланмаси
Ҳисобот даври 
кредит айлан-
маси
Ҳисобот даври
дебет айлан-
маси
Ҳисобот даври кре-
дит айланмаси
Ҳисобот даври 
охирига қолдиқ
Ҳисобот даври 
охирига қолдиқ
ПАССИВ
ПАССИВ
Пассив счетлар
(Счетлар режасининг 6,7,8,9 
бўлимларидаги счетлар)
+
-
-
+
+
=
=
3. 13. - чизма. 
Баланс ва счётларнинг ўзаро боғлиқлиги

---

34
Балансдан ташқари счетлар
Депозит мулкий
счетлар
Назорат счетлари
Шартли хуқуқ ва маж-
буриятлар
счетлари
3. 14. - чизма. 
Балансдан ташқари счётларни туркумлаш
“Материаллар” счёти
 Дебет
Кредит
Бошланғич қолдиқ – 24500
1) Кирим – 8000
2) Чиқим – 22000
Айланма – 8000
Айланма – 22000
Охирги қолдиқ – 10500
3. 15. - чизма. 
Синтетик ва аналитик счётлар боғлиқлиги
Материалларнинг аналитик счёти. 
“А” Материал. 
Муомала-
ларнинг 
мазмуни
ва №
Миқ-
дори
кг. 
Баҳо-
си,
сўм
Сумма
(сўм)
Муомалалар-
нинг мазмуни 
ва №
Миқ-
дори
кг. 
Баҳоси,
сўм
Сумма
(сўм)
1
2
3
4
5
6
7
8
Бошланғич 
қолдиқ
1500
3
4500
1) Кирим
2500
3
7500
2) Чиқим
3000
3
9000
Айланма
2500
3
7500
Айланма
3000
3
9000
Охирги 
қолдиқ
1000
3
3000

---

35
“Б” Материал. 
Муомала-
ларнинг 
мазмуни
ва №
Миқ-
дори
кг. 
Баҳоси,
сўм
Сумма
(сўм)
Муомалалар-
нинг 
мазмуни ва 
№
Миқ-
дори
кг. 
Баҳоси,
сўм
Сумма
(сўм)
1
2
3
4
5
6
7
8
Бошланғич 
қолдиқ
-
-
-
1) Кирим
250
2
500
2) Чиқим
250
2
500
Айланма
250
2
500
Айланма
250
2
500
Охирги 
қолдиқ
-
-
-
“В” Материал. 
Муомала-
ларнинг 
мазмуни
ва №
Миқ-
дори,
дона
Баҳоси,
сўм
Сум-
ма
Муомалалар-
нинг мазму-
ни ва №
Миқдори,
дона
Баҳоси,
сўм
Сум-
ма
1
2
3
4
5
6
7
8
Бошланғич 
қолдиқ
4000
5
20000
-
-
-
-
2) Чиқим
2500
5
12500
Айланма
-
-
-
Айланма
2500
5
12500
Охирги 
қолдиқ
1500
5
7500
Материалларнинг аналитик ҳисоби счёти бўйича айланма ведомости. 
Январ, 2010 йил
Маҳсу-
лотлар-
нинг 
номи
Ўлчов 
бир-
лиги
Баҳо-
си,
сўм
1 январгача 
бўлган 
қолдиқ
январ ойи
1 февралгача 
бўлган 
қолдиқ
Миқ-
дори
Сум-
маси
кирим
чиқим
Миқ-
дори
Сум-
маси
Миқ-
дори
Сум-
маси
Миқ-
дори
Сум-
маси
А
кг
3
1500
4500 2500 7500 3000 9000
1000
3000

---

36
Б
кг
2
-
-
250
500
250
500
-
-
В
кг
5
4000
20000
-
-
2500 12500 1500
7500
ЖАМИ
-
-
-
24500
-
8000
-
22000
-
10500
Синтетик счётлар бўйича айланма ведомости
Апрел, 2010 йил (сўм ҳисобида)
Счётларнинг номи
1 апрелгача
қолдиқ
Апрел ойи
айланмаси
1 майгача
қолдиқ
дебет
кредит
дебет
кредит
дебет
кредит
Асосий воситалар
160000
-
-
-
160000
-
Материаллар
24500
-
8000
22000
10500
-
Ҳисоб-китоб счёти
6000
-
40500
30500
16000
-
Асосий ишлаб 
чиқариш
11500
-
38500
50000
-
-
Тайёр махсулотлар
16500
-
50000
39000
27500
-
Устав капитали
-
190000
-
-
-
190000
Фойда ва зарарлар
-
2000
-
1500
-
3500
Меҳнат ҳақи бўйича 
ҳисоб-китоблар
-
1000
-
16500
-
17500
Мол етказиб 
берувчилар ва 
пудратчилар билан 
ҳисоб-китоб
-
25500
30500
8000
-
3000
ЖАМИ
218500 218500 167500 167500 214000 214000

---

37
Шахматли айланма ведомост
Апрел, 2010 йил (сўм ҳисобида)
Кре
дит
ланув
чи с
чёт
лар
Дебетланув-
чи счётлар
01
10 – 0190- А
сосий в
осит
алар
1010 – Х
ом-ашё ва м
атериа
ллар
51
10 – Ҳисоб-кит
об с
чёти
2010- А
сосий ишлаб чиқариш
2810- Омб
ор
даги т
айёр м
аҳс
уло
т
8300- У
ст
ав к
апит
али
8500 – Р
езерв к
апит
али
6710- М
еҳна
т х
ақи бўйича х
одимлар 
билан ҳисоб
лашиш
6010- М
ол етк
азиб б
ер
ув
чилар ва пу
-
дра
тчиларга тўланадиган с
чёт
Д
еб
ет бўйича жами
1 0100
Асосий во-
ситалар
2 1010
Хом-ашё ва 
материаллар
8000
8000
3 5110 Ҳисоб-китоб 
счёти
39000
1500
40500
4
2010
Асосий иш-
лаб чиқариш
22000
16500
38500
5 2810 Омбордаги 
тайёр мах-
сулот
50000
50000
6 8300 Устав капи-
тали
-
7 8500 Резерв капи-
тали
-
8 6710 Мехнат ҳақи 
бўйича хо-
димлар би-
лан ҳисобла-
шишлар
-
9 6010 Мол етказиб 
берувчилар 
ва пудрат-
чиларга 
тўланадиган 
счётлар
30500
30500
Кредит бўйича
ЖАМИ
-
22000
30500 50000 39000 - 1500 16500 8000 167500

---

38
4- мавзу. 
БАҲОЛАШ ВА КАЛЬКУЛЯЦИЯ
Асосий воситалар
Номоддий активлар
Материаллар
Ҳисоб объект-
лари
Тайёр маҳсулотлар
Товарлар
4. 1. – чизма. 
Баҳоланадиган асосий ҳисоб объектлари
Баҳолаш – 
хўжалик маблағлари ва хўжалик жараёнини 
баҳолаш, уларни пул кўрсаткичларида ифодалаш усулидир. 
Хўжалик юрутувчи субъект ҳисоб
объектларини баҳолашнинг услублари
Хакикий сотиб 
олиш қиймати
Асосий восита-
ларни олиб келиш 
ва монтаж қилиш, 
ўрнатиш, фойдала-
нишга топшириш, 
яъни активни иш 
ҳолатига келтириш 
билан боғлик бўлган 
барча харажатлар 
йиғиндиси
Активлар ва 
мажбурият-
ларни тиклаш 
ҳамда тенг 
миқдорда 
қоплаш 
учун қайта 
баҳоланган 
қиймати ту-
шинилади
У ёки бу активлар 
обьекти бозорда 
одатий тижорат 
операцияси чоғида 
сотилиши мум-
кин бўлган пул 
маблағлари ёки 
уларнинг эквива-
лентлари суммаси-
ни ташкил қилади
Муайян активни 
фойдаланиш-дан 
яқин келажакда 
олиниши тахмин 
килинаётган 
иқтисодий на-
флар йиғиндиси-
дан иборат
Тиклаш 
қиймати
Сотиш 
қиймати
Дисконтлан-
ган қиймат
4. 2. - чизма. 
Ҳисоб объектларини баҳолаш усуллари

---

39
Калькуляция
- ишлаб чиқарилган маҳсулот,тайёрланган мод-
дий кийматлик, бажарилган иш ва кўрсатилган хизматларнинг ре-
жалаштирилган, меъёрий ёки хакикий таннархини аниклаш жара-
ёнидир 
Харажатлар иқтисодий мазмунига кўра
Асосий харажатлар
Асосий харажатлар ишлаб 
чиқарилаётган маҳсулотнинг 
асосини ташкил қилувчи ва 
унинг ишлаб чиқариш техно-
логик жараёни билан бевосита 
боғлиқ бўлган харажатларга 
айтилади
Хом ашё,материаллар,сотиб 
олинган тайёр махсулот, ярим 
тайёр маҳсулотлар, асосий 
ишлаб чикаришда ишловч-
фи ишчиларнинг иш ҳақи 
харажатлари, ижтимоий тўлов 
ажратмалари
Устама харажатлар – ишлаб 
чиқаришни бошқариш ва улар-
га хизмат қилиш билан боғлиқ 
харажатлардир
– умумишлаб чиқариш 
харажатлари
– умумхўжалик харажатлари 
Устама харажатлар
4. 3. - чизма. 
Харажатларнинг иқтисодий мазмунига
кўра туркумланиши

---

40
Давр харажатлари - бевосита ишлаб чиқариш жараёни билан 
боғлиқ бўлмаган харажатлар, ишлаб чиқариш сарфларига олиб 
борилмайди ва маҳсулот таннархига қўшилмайди асосий фаоли-
ятдан олинган фойда ҳисобидан қопланадиган харажатлардир
Сотиш хара-
жатлари
Сотиш харажатлари-
маҳсулотни истеьмол-
чига етказиб бериш 
билан боғлиқ, транс-
порт воситаларига ор-
тиш, маркетинг билан 
шуғулланувчи ходим-
лар ва бўлимларнинг 
харажатлари
Маъмурий- 
бошқарув харажатлари-
корхонани бошқариш 
бўйича, бошқарув 
ходимларининг меҳнат 
ҳақи, умумбошқарув 
аҳамиятига молик асо-
сий воситаларни таь-
мирлаш, умумхўжалик 
аҳамиятидаги бинолар-
нинг ижара тўловлари 
харажатлари
Бошқа муомала хара-
жатлари-кадрлар тайёр-
лаш ва қайта тайёрлаш, 
ахборот, аудиторлик ва 
маслаҳат ҳиз-матлари 
учун тўлов, иш ҳақи 
ҳисоблашда ҳисобга 
олин-майдиган 
компенсациялаш 
ва рағбатлантириш 
аҳамиятига эга хара-
жатлар
Маъмурий- 
бошқарув 
харажат
лари
Бошқа 
муомала 
харажат-
лари
4. 4. - чизма. 
Давр харажатларининг таркиби. 

---

41
5- мавзу. 
АСОСИЙ ХЎЖАЛИК ЖАРАЁНЛАРИ ҲИСОБИНИНГ
ТАМОЙИЛЛАРИ
Хўжалик жараёнлари
Таьминот
Ишлаб чиқариш
Сотиш (реализация)
Таъминот жараёни – 
корхона мол етказиб берувчилардан асо-
сий воситалар, хом-ашё, материаллар ёқилғилар ва маҳсулот иш-
лаб чиқариш, ҳамда ишлаб чиқариш жраёнини таьминлаш учун 
зарур бўладиган бошқа буюмларни сотиб олиш. 
Таъминот
Ишлаб чиқариш 
Тайёр маҳсулот
Дебет
Кредит
Дебет
Кредит
Дебет
Кредит
23000
(3)
23000
20000
(1)
20000
3000
(2)
3000
5. 1. - чизма.