Sh. M. Isaboyev materiallar qarshiligi fanidan “

M
M
M
dF
б
б
F




0;
,


bunda


dF
- yuzaga ta‟sir qilgan zo‟riqish kuchi momenti, 

F
dF
,


- tekshirilayotgan kesimdagi ichki burovchi moment. 
Yuqoridagi formuladagi


ning qiymatini ehtiborga olsak: 


F
b
M
dF
dx
d
G
2


bo‟ladi. 

---

15 
Bunda


2
dF
I
F


doira yuzining qutb qarshilik momenti ekanligi bizga 
avvaldan ma`lum. 
SHunday qilib, 
d
dx
M
GI
б



.
Endi yuqoridagi formulaga
d
dx

ni qo‟yib 






I
M
b
ni hosil qilamiz. 
Bunda Mb kesimning bir tomonida qolgan momentlarning algebraik yig‟indisiga 
teng. Bu moment o‟z navbatida zo‟riqish kuchlari momentiga tengdir. 
Demak, ko‟ndalang kesimning istalgan nuqtasidagi urinma kuchlanish ushbu 
formula bilan topiladi. 
Maksimal urinma kuchlanish sterjenning sirtida hosil bo‟ladi:
;
max
r
I
M
r
I
M
b
b






Bu formuladagi
r
I
p
nisbat

W
bilan belgilanadi va sterjen kesim yuzining 
qutb qarshilik momenti deyiladi:
r
I
W
p


formuladan ko‟rinadiki, qarshilik momenti uzunlik o‟lchamining 
uchinchi darajasi bilan o‟lchanadi. 
SHunday qilib,
.
m a x
p
b
W
M


doiraviy kesim yuzi uchun(19-rasm) qutb qarshilik
momenti formulasini chiqaramiz: 

---

16 
);
(
;
16
2
32
3
3
4
sm
d
d
d
r
I
W
p
p






);
(
;
2
,
0
16
3
3
3
sm
d
d
W
p



19-rasm 
xalqasimon kesim uchun: (20-rasm) 
W
I
D
D
d
D
D
c
p
p





2
16
16
1
4
4
3
4


(
)
(
)
bunda
D
d
c

ga teng. 
20-rasm 

---

17 
Buralishdagi mustahkamlik shartidan foydalanib tashqi kuch va material 
berilganda valning kerakli diametrini aniqlash, berilgan diametr va material asosida 
ruxsat etilgan tashqi burovchi moment kattaligini topish, tashqi kuch va ko`ndalang 
kesimi o`lchamlari asosida sterjenning materialini tanlash mumkin. 
Vallarning xususiy og`irliklari ham ularning ko`ndalang kesimi yuzalari kabi 
nisbatda bo`ladi, ya`ni doiraviy kesimli sterjenga nisbatan xalqasimon kesimli sterjen 
buralishda yengilroq bo`lib, iqtisodiy jihatdan qulayroq ekanligi ko`rinib turibdi, 
ya`ni unga kamroq material sarf qilinadi. Lekin buralishga ishlovchi vallarni 
loyihalashda xalqasimon kesimli vallarni tayyorlash murakkab va qimmat ekanligini 
hisobga olish kerak. 
Agar buralishga ishlayotgan strerjendan ikki juft tik bo`ylama va ko`ndalang 
kesimlar o`tkazib ABCD elementni ajratsak (21-rasm), bu element qirralarida faqat 
urinma kuchlanishlar hosil bo`ladi. Bu esa buralishda sterjenning barcha elementlari 
sof siljish holatida bo`lishini ko`rsatadi. 
Agar kesimning holati siljish tekisligiga nisbatan 45
0
ga burilsa, u holda yangi 
yuzachalarda qiymati 

ga teng bo`lgan normal (

) kuchlanishlar hosil bo`lishini 
oldingi bo`limda ko`rgan edik. Ulardan biri cho`zuvchi, ikkinchisi esa - siquvchi 
kuchlanishlar edi. SHunga asosan sterjenning ko`ndalang o`qiga 45
0
burchak ostida 
o`tkazilgan vintli kesimlarida, ya`ni A
1
B
1
C
1
D
1
element qirralarida (21-rasm)
qiymati 

ga teng bo`lgan normal kuchlanish 

lar hosil bo`ladi. 
21-rasm 
Bu mo`rt materiallardan (masalan cho`yandan) yasalgan vallarning buralishda 
buzilish sababini asoslab beradi, chunki mo`rt materiallar cho`zuvchi normal 

---

18 
kuchlanishga deyarli ishlamaydi. Bu buzilish odatda bosh cho`zuvchi kuchlanishlar 
traektoriyasi bilan mos keluvchi murakkab vintli sirt bo`ylab yuzaga keladi. (22- 
rasm)
22 -rasm 
Xuddi shu kabi buzilishlar yog`ochli sterjenlar buralganida ham paydo bo`ladi
(22- rasm) 
22-rasm 
Ammo, bahzi mualliflar vintli yoriqlarning paydo bo`lishiga urinma 
kuchlanishlar sababchi deb tushuntirishadi, ya`ni bu holda yog`ochning ayrim tolalari 
tutashishini urinma kuchlanishlar buzadi deb tahkidlanadi. Aslida bu buzilishga 
yuqorida ko`rsatilgan hodisa sabab bo`ladi.