Abdulla sher axloqshunoslik

Georg Vilhelm Fridrix Hegeldir 
(1770—1831). Uning axloqiy qarashlari 
«Ruh fenomenologiyasi» (1807), «Falsafiy fanlar qomusi» (1817), 
«H uquq falsafasi» (1821) sin g ari asarlarid a aks etg an . H egel 
axloqshunosligining o‘ziga xos xususiyati, eng aw alo , shundaki, u 
xulqiylik bilan axloqiylikni ikki xil tushuncha sifatida taqdim etadi. 
«Huquq falsafasi» asarida u shunday deb yozadi: «Odatda ahamiyatiga 
ko‘ra, bir xil deb hisoblanadigan xulqiylik va axloqiylik bu yerda bir- 
biridan jiddiy farq qiladigan m a ’nolarda olinadi»1. Hegel o'zining 
murakkab falsafiy tizimidan kelib chiqib, xulqiylikka shunday ta ’rif 
beradi: «Xulqiylik nuqtayi nazari erkning nafaqat 
o ‘zida, 
balki 
o ‘zi
uchun 
ham cheksiz b o ig a n darajadagi nuqtayi nazardir. Bu ixtiyor 
refleksiyasi o ‘zida va uning o ‘zi uchun haqiqiy aynanligi o ‘zida 
b o r liq lig ig a h a m d a b e v o s ita lig ig a va u n d a r iv o jla n a y o tg a n
muayyanliklarga qarama-qarshi qiyofani subyekt sifatida belgilaydi»2. 
Sodda qilib aytadigan bo'lsak, Hegel tushunchasidagi xulqiylik doirasi 
insonlardagi shaxsiy va xususiy o ‘zaro munosabatlarni, subyektiv fikrdagi 
majburlikni, idealni, ijtim oiy-tarixiy hodisalarga nisbatan tanqidiy 
kayfiyatlarni o ‘z ichiga oladi.
Axloqiylikni esa Hegel mana bunday ta ’riflaydi: «Axloqiylik xuddi 
axloqiy borliqda o‘zining 
o ‘zida 
va 
o ‘zi uchun 
haqiqiy asosiga va 
harakatga keltiradigan maqsadiga ega bo‘lgan o ‘zini anglash kabi, 
o ‘zidagi o ‘zini anglashda o ‘z bilimiga, ixtiyoriga, bu ixtiyorning harakat 
qilishi orqali o ‘z voqeligiga ega jonli ezgulik kabi, 
erkinlik g ‘oyasidir;
axloqiylik 
o ‘zini anglashning mavjud dunyosi va tabiati 
b o ig a n erkinlik 
tushunchasidir... U m um an olganda, axloqiylikda ham obyektiv, ham 
subyektiv jihatlar bor, biroq ular axloqiylik shaklining mohiyati xolos. 
Ezgulik — bu yerda ja v h ar (substansiya), y a’ni obyektivlikning 
subyektivlik bilan to ‘ldirilishidir».3 Hegel axloqiylik deganda, bir