|
3. Axloqning asosiy vazifalari
Axloqning vazifalari juda ko‘p va xilma-xil. Biz faqat ularning
asosiylarigagina to ‘xtalib o ‘tamiz. Axloqning asosiy vazifasi, eng aw alo,
uning tarbiyaviyligidir. Axloqiy tarbiya inson uchun, xalqona qilib
aytganda, beshikdan to qabrgacha asqotadi. Tarbiya go‘dakdagi axloqiy
mohiyatni yuzaga chiqarishi uchun, unda axloqiy yo nalmalarning, xulq
va odatlarning shakllanishiga xizmat qiladi, axloqiy taqiqlarining
mohiyatini bola ongiga singdiradi. Kattalarda esa о z-o zini tarbiyalash
xislatini paydo qiladi va rivojlantiradi, ularni ongli axloqiy tanlov bilan
ish ko‘rishga o'rgatadi. Axloqning tarbiyaviy vazifasini amalga oshirishda
turli xil vositalar va om illar ishtirok etadi. Jum ladan, pand-o git,
adabiyot, san’at, ommaviy axborot vositalari va h.k.
Insonni qadriyatlarga yo‘naltirish ham axloqning muhim vazifalaridan
hisoblanadi. Chunki axloqiy qadriyatlar shaxsning kamol topishida katta
www.ziyouz.com kutubxonasi
rol o ‘ynaydi, insonga ezgulikka qarab borish va yovuzlikdan qochish
yo‘lini ko'rsatadi. Mazkur vazifa qadriyatlarga asoslangan holda odamlar
axloqiy xatti-harakatlarini baholash imkonini ham beradi; ularning
umum qabul qilingan tamoyillar va m e’yorlarga mos yoki mos emasligini
belgilashda obyektivlikni ta ’m inlaydi.
Shuningdek, u eng yaxshi
an anaviy va zamonaviy qadriyatlar hamda um um bashariy va milliy
fazilatlar uyg‘unligini amalga oshirishga xizmat qiladi.
A x lo q n in g k o m m u n ik a tiv v a z ifa s in i h am b o r k i, u in so n
munosabatlarini go‘zal taomilga aylantirishda m uom ala odobi, etiket
singari me yoriy qonun-qoidalar majmuini ishlab chiqishda muhim
ahamiyat kasb etadi, mohiyatan u muomalani imkon boricha insoniy,
go zal munosabat, yoqimli aloqa sifatida ro‘y berishiga k o ‘maklashadi,
kishida yuksak muomala madaniyatining shakllanishiga, tilning shirin,
im o-ishoraning nozik, suhbatning yoqimli bo‘lishiga olib keladi.
Axloqning yana bir vazifasi esa ~ bilish. U insonga axloqiy bilim
beradi. Shu bilim vositasida odam o ‘z xatti-harakatini boshqaradi,
hissiyotlarning qaysi biriga ustuvorlik berish kerak va qaysi birini sabr
bilan yengish lozimligini belgilaydi, kundalik hayotda duch keladigan
axloqiy muammolarni hal etishda kishiga ko‘maklashadi. Bir so‘z bilan
aytganda, axloqning bu vazifasi insonning o ‘z ichki dunyosini bilish
uchun kalit vazifasini o ‘taydi, ayni paytda unga o ‘zgalar x atti-h arakat
larini axloqiy baholash imkonini ham beradi.
Biz yuqorida «axloqiy boshqarish» degan iborani b ir necha bir
ishlatdik. Zero, axloqning eng miqyosli vazifalaridan biri boshqarish.
Axloqiy boshqarish har bir alohida olingan shaxs va b utun jam iyatni
to g ri yo lga solish uchun xizmat qiladi. U odamlardagi nafsni jilovlash,
salbiy oqibatlarga olib keladigan xatti-harakatlarning o ld in i olish,
individning о z-o ‘zini boshqarishi, ijtimoiy munosabatlam i axloqiylash-
tirish, axloqning insonparvar m e’yorlarini hayotga tatbiq etish kabi
masalalarni hal etishga qaratilgani bilan muhimdir. Bunda odam lam ing
о zni tutishlari va o ‘zaro m unosabatlari jamiyat fikri h am da shaxsning
axloqiy о z-o zini baholashi asosida, m a’qullash yoki tan b eh berish
yordamida boshqariladi.
Axloqning insoniylashtirish vazifasi ham m uhim . U odam zodni
hayvoniy xislatlardan — zulm , z o ‘ravonlik, zug‘um , ad olatsizlik,
insofsizlik kabi qator illatlardan forig1 bo‘lishi, yuksak insoniy fazilatlar
bilan yo g rilib yashashi, doim o komillikka intilishiga k o ‘maklashish
bilan belgilanadi. Ayni paytda m azkur vazifa axloqiy q o n u n-qoidalar
www.ziyouz.com kutubxonasi
ham m a uchun majburiyligini, ular oldida, ijtimoiy hayotda egallagan
o ‘rnidan qat’i nazar, barcha odamlarning teng ekanini ta ’minlashga,
jam iyatda obro'parvarlik (avtoritarizm ) axloqini inkor etishga va
insonparvarlik (humanizm) axloqini barqaror qilishga yo‘naltirilgan.
Shunday qilib, biz ikki bob mobaynida baholi qudrat qisqacha
axloqning ichki murvatlari to ‘g‘risida fikr yuritdik. Endi uning tashqi
m a’naviy olamda tutgan o ‘rniga, undagi boshqa ijtim oiy-m a’naviy
hodisalar bilan o ‘zaro aloqalariga to ‘xtalib o‘tamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
