Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
ТАЛАБАЛАР КАСБИЙ ШАКЛЛАНИШИДА КОППИНГ СТРАТЕГИЯНИ 
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ НАЗАРИЙ ВА АМАЛИЙ ТАДҚИҚИ.
Алмарданова Саломат Бобоназаровна
Термиз давлат университети Психология кафедраси ўқитувчиси
Телефон:[phone]
[e-mail]
Аннотация: 
Мазкур мақола талабалар касбий шаклланиши ва маънавий юксалишида 
коппинг стратегиянинг аҳамиятига бағишланган. Унда талабалар касбий шаклланишини 
юксалтиришда коппинг стратегияни танлашда ўқитувчиларнинг роли ҳақида маълумотлар 
берилган.
Калит сўзлар. 
Касбий шаклланиш, маънавий юксалиш, коппинг стратегия ,ҳулқ-атвор, 
хатти-ҳаракат, стресс. 
Ўспиринлик - бу хулқ-атворнинг барқарор шакллари, феъл-атвор хусусиятлари ва ҳиссий 
реакциялар усуллари шаклланадиган вақт, бу келажакда катталар ҳаётини, унинг жисмоний 
ва руҳий саломатлигини, ижтимоий ва шахсий камолотини аниқлайди. Шу муносабат 
билан ўспиринлик даврининг хусусиятларини ўрганиш алоҳида эътиборга лойиқлигини
психологлар П. П. Блонский, В. П. Кашченко, И. А. Сикорский, С. А. Беличева, Л. С. 
Выготский, Д. Элконин каби олимларнинг асарларидан ҳам ўқиб англаб олишимиз мумкин. 
Ушбу мавзунинг долзарблиги шундаки, замонавий одамнинг ҳаётида содир бўладиган 
шароитлар кўпинча экстремал деб аталади ва стресс ривожланишига хизмат қилади, 
буларга, сиёсий, ахборот, ижтимоий-иқтисодий, экологик, табиий омилларни мисол 
келтиришимиз мумкин. Стрессли вазиятларни энгиш учун инсон бутун умри давомида 
енгиш стратегиясини, яъни стресснинг зарарли таъсирини камайтириш учун онгли равишда 
ўзлаштириш учун мақсадли ҳаракатлар тизимини ишлаб чиқади. 
Бугунги кунда замон ва давр шиддат билан ривожланаётган бир пайтда инсоннинг
хавфсизлиги ва хавфсизлик туйғусининг умумий пасайиши кузатиш мумкин. Замонавий 
дунёда инсонлар ҳаётига бу, биринчи навбатда, жисмоний ва бошқа зўравонлик, террорчилик 
ҳаракатлари, техноген ва экологик ҳалокатларнинг кучайиши билан боғлиқ бўлиб, таҳдид 
нафақат экзистенционал вазиятга, балки кундалик ҳаётдаги вазиятга ҳам мос бўлмаган ўзига 
хос хусусиятга айланиб, ушбу муаммога мослашув бу ёшда бироз камайган ўспиринлар 
учун долзарбдир.
Кўпгина психологик тадқиқотлардан кўриш мумкинки, муаммоларни ечиш 
стратегияларини ўсмирлик ва ўспиринлик ёш даврларида ўрганиш пайтида бу ёшда 
муаммолардан қочиш стратегияни афзал кўришлари аниқланган. Шуни таъкидлаш керакки, 
муаммодан қочиш билан курашиш стратегияси зарарли ва салбий соматик оқибатларга олиб 
келиши мумкин. Вазиятни тўлиқ ва ҳар томонлама кўриб чиқиш қобилияти ўспиринларга 
ўзларининг хатти-ҳаракатлари стратегиясини тузишга, қийин вазиятни ҳал қилиш йўлларини 
излашга, шунингдек ўз ҳаракатларининг натижаси учун жавобгарликни ўз зиммасига олишга 
имкон беради. Бундай стратегия мослашув реакциясининг ривожланишини таъминлайди 
ва салбий оқибатларнинг олдини олади.
Инсон ўзи учун ҳаётида муҳим роль ўйнайдиган воқеаларда иштирок этар экан, ўзи ҳам 
шаклланади ва ривожланади. Мақсадга эришиш йўлида кўплаб қийинчиликларни енгиб 
ўтиш керак. Бироқ, ҳар сафар муаммоларни енгишга ҳаракат қилганда, одам психикасини 
шикастлайдиган бир нечта ҳолатларга дуч келади. Шу сабабли, сўнгги йилларда психологлар 
томонидан қийин вазиятларда инсон хатти-ҳаракатларини таҳлил қилишга кўпроқ эътибор 
берилмоқда. Ҳозирги кунда психологияда енгиш стратегияларини ўрганиш муаммоси энг 
долзарб ва муҳокама қилинадиган масалалардан бири ҳисобланади. Ўзини тутиш хатти-
ҳаракати инсоннинг ҳаёт муаммоларини ҳал қилишга тайёрлигини, психо-эмоционал 
стрессни енгиш учун муайян воситалардан фойдаланиш қобилиятини акс эттирадиган 
хатти-ҳаракатлар шакли ҳисобланади. Шундай қилиб, биргаликда эгалик - бу шахсий 
мантиққа, шахснинг ҳаётидаги аҳамиятига ва унинг психологик имкониятларига мувофиқ 
вазият билан ўзаро муносабатларнинг индивидуал усулидир.

---

334