O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

qor surilmalari, novsimon 
yonbag‘irlar ko‘chkilari 
va 
sakrovchi ko‘chkilar. 
Qor surilmalari
qor juda ko‘p miqdorda yoqqan yillari kuzatilib, bunda 
qor qoplami yonbag‘irda keng front bo‘ylab suriladi. Ikkinchi holda esa qor 
ma’lum 
novsimon
yonbag‘rda suriladi va uning tubida konussimon uyilma 
hosil qiladi. 
Sakrovchi ko‘chkilar
esa juda katta tezlikka ega bo‘ladi, chunki 
ular nishabligi keskin ortgan yonbag‘irlarda kuzatiladi. 
Yuqorida aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, ko‘chkilar juda xavfli 
hodisa bo‘lib, katta ziyon keltirishi va ba’zi hollarda inson hayotiga ham 
xavf solishi mumkin. Shuning uchun ko‘chkilarni o‘rganishga katta 
ahamiyat berilmoqda. Butun o‘lkalar bo‘ylab ko‘chkilar tushishi mumkin 
bo‘lgan joylar xaritalarga tushiriladi. Ularni o‘rganish, kuzatish uchun 
maxsus kuzatish joylari - stansiyalar tashkil etilgan. Masalan, Ohangaron 
daryosi havzasida tashkil qilingan Qamchiq qor
ko‘chki stansiyasi
ning 
faoliyati diqqatga sazovordir. 
Ko‘chkilarning oldini olish uchun tog‘ yonbag‘irlariga daraxtlar 
ekiladi, ularda zinasimon maydonchalar (terrasalar) hosil qilinadi. Ayrim 
hollarda esa inson hamda xalq xo‘jaligi inshootlarining xavfsizligini 
ta’minlash maqsadida sun’iy ravishda ham qor ko‘chkilarini hosil qilish 
mumkin. Bunday tadbirlarni amalga oshirish mamlakatimizdagi ayrim tog‘ 
qishloqlari hamda Qamchiq dovoni kabi tog‘li hududlardan o‘tadigan 
avtomobil yo‘llarida 
xavfsizlikni
ta’minlashga imkon beradi.
 
8.2. Qorning gletcher muziga va muzlikka aylanishi 
Qor chizig‘idan yuqorida, ya’ni musbat balansli qismda qor
 
qoplami 
vaqt o‘tishi bilan
 
firn - 
qotgan qorga aylanadi. "Firn" nemischa 

---

81 
"Firnschnee" so‘zidan olingan bo‘lib, "o‘tgan yilgi" degan ma’noni beradi. 
Qorning firnga aylanish jarayoni 
firnlashuv
deb ataladi. Bu hodisaga 
birinchi sabab qor qoplami yuqori qatlamining uning pastki qismiga 
ko‘rsatadigan bosimidir. Shu bilan birga qor qoplamining yuqori qismida 
erigan qor suvlarining uning pastki qismiga o‘tishi va u yerda muzlashi 
ham firnlashuvga sabab bo‘ladi.
 
Demak, firnlashuv jarayoni ikki xil sharoitda kechadi: a) manfiy 
haroratda, 
bosim 
ta’sirida 
firnlashuv, 
bunday 
sharoitda