O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

7.6. Yer osti suvlarining tabiiy jarayonlarga ta’siri 
 
Yer sirtining yer osti suvlari yuzaga chiqqan ayrim qismlarida, 
ayniqsa, yonbag‘irlarda o‘ziga xos tabiiy geografik hodisalar kuzatiladi. 
Bularga 
tog‘ ko‘chkilari, surilmalarining 
hosil bo‘lishi,
 karst va suffoziya 
hodisalari
va 
botqoqliklarni
misol qilib keltirish mumkin. 
 Ko‘chkilar
ketishi yer osti suvlarining bevosita istirokida ro‘y beradi. 
Ular tog‘larda, daryo vodiylarida, jarliklarda, dengiz qirg‘oqlarida, tabiiy 
chuqurliklarda, ko‘llar va suv omborlari qirg‘oqlarida vujudga keladi. 
Ko‘chki ketishiga sabab suv o‘tkazmaydigan qatlamning qiya 
joylashishidir. Yer osti suvlari o‘zi bilan kichik zarrachalarni oqizib tusha 
boshlaydi, natijada, yuqori va pastki qatlamlar orasidagi tortishish kuchini 
kamaytiradi. Buning oqibatida tog‘ jinslarining bir yoki bir necha qatlami 
umumiy massadan uziladi (yoriq hosil bo‘ladi) va pastga surilib tushadi. 
 Karst
 
hodisalari tez eruvchi tog‘ jinslari - ohaktosh, gips, dolomitlar 
uchraydigan hududlarda kuzatiladi. Ularning erishi tufayli tog‘ jinslari 
orasida yoriqlar, bo‘shliqlar va yirik g‘orlar vujudga keladi. Karst 
oblastlarida daryo tarmoqlari kam rivojlangan bo‘ladi. Chunki yoqqan 
yog‘in tez shimilib, yer sirtida oqim hosil bo‘lmaydi. 
Karst hududlaridagi daryolarning suvi daryo uzunligi bo‘yicha 
kamayib yoki birdan ko‘payib turishi mumkin. Ba’zan suv yer ostiga o‘tib, 
yer osti oqimini hosil qiladi. Karst daryolari Kavkazda (Shaara, Cheshura), 
garbiy Gruziya va Uralda uchraydi. Yer osti ko‘llari ham karst hodisasi 
tufayli vujudga keladi. 
Yer osti suvlari oqimining tog‘ jinslari va tuproq qoplamidagi mayda 
zarrachalarni yuvib, o‘zi bilan olib ketish jarayoni 
suffoziya
deb ataladi. 
Suffoziya jarayoni natijasida zarrachalarning o‘rnida dastlab yirik 
g‘ovaklar, so‘ng bo‘shliqlar paydo bo‘ladi. Bunday hodisa lyossli 
tekisliklarda (Ukraina, G‘arbiy Sibir) va O‘rta Osiyoda Toshkent vohasida 
(Ohangaron-Chirchiq, Chirchiq-Kalas suvayirg‘ichlarida) ham uchraydi.