Microsoft Word O'quv qo'llanma

 
§ 3.9. V. F.Shatalov tayanch konspekt metodi va uning amaliy ahamiyati
.
Viktor Fedorovich Shatalov - SSSR milliy o‘qituvchisi, Ikkinchi jahon urushi 
qatnashchisi, Do‘stlik ordeni sohibi (2007 yil 19 noyabrdagi 1552-sonli Farmon) , 
Ukrainaning faxriy ustozi, Donetsk Xalq ta'limi instituti professori, bir qator xalqaro 
mukofotlarning sovrindori. U dunyoning 17 ta tiliga tarjima qilingan 30 dan ortiq 
kitoblarning muallifi. U 26 yil maktab direktori bo‘lib ishladi. Maktab ta’limida 
muammolar yetarli edi. U o‘z tajribalariga asoslangan holda bir necha yildan so‘ng 
o‘qitishning effektiv tizimini joriy qildi. U geografiya, geometriya, fizika, 
astronomiya, tarix fanlarini yangi metodik sistemaga qo‘yib, bu sistema universal 
xarakterga ega ekanligini kuzatadi. Hech bir o‘quvchi ikki (qoniqarsiz) baho 
olmasligiga hamda sababsiz dars qoldirmaslikka erishiladi. Bolalar bir yillik kursni 
bir necha haftada o‘rgandi.
V. F. Shatalov aytdiki - ”o‘qimaydigan bola bo‘lmaydi, kasbiy mahoratsiz pedagoglar 
bo‘ladi”. Uning metodikasini mazmuni butundan qismga o‘tish, yodlashga emas, 
tushunishga tayanish. Muammoni yechimiga, imtihonlar tizimini takomillashtirish 
orqali erishib bo‘lmaydi, balki dars o‘tish jarayonini takomillashtirish orqali 
erishiladi. V . Shatalov sistemasi 6 ta elementni o‘z ichiga oladi: takrorlash, bilimlani 
tekshirish va baholash, tayanch konspektlar, bolalar bilan ijodiy ishlarni olib borish , 
sport bilan shug‘ullanish. Shatalov sistemasining muvofaqiyati shundaki , bu metod 
qisqa vaqtda o‘quvchilarning maktabda to‘la o‘zlashtirishga olib keladi. Ammo bu 
metod miyaning faolyati bilan bog‘liqligi ilmiy asosi ishlab chiqilmagan. 
V.F. Shatalov tayanch (tayanish) deganda bola harakatlarining taxminiy asosini, 
ichki fikrlash faoliyatining tashqi tashkil qilinish usulini tushunadi. Tayanch signal 
o‘zaro uzviy bog‘lovchi ramzlar (ishora, so‘z, sxema, rasm va hokazo) bo‘lib, 
qandaydir ma'noli mohiyatni almashtiradi. Tayanch konspekt - o‘quv materiallari 

---

244
o‘zaro baholangan usullarining butun qismlari sifatida faktlar, tushunchalar, g‘oyalar 
tizimi o‘rnida qo‘llana oladigan ko‘rgazmali konstruksiyalardan iborat. Qisqacha 
shartli konspekt ko‘rinishidagi tayanch signallar sistemasidir. V.F. Shatalovning 
xizmatlari shundaki, u mashg‘ulotlarda yetarli darajada va barchaning faolligini 
ta'minlovchi o‘quv faoliyati tizimini ishlab chiqdi. Shatalov uslubiga ko‘ra yangi 
metod bilan ishlash quyidagicha :
1. Dars o‘tish uchun tanlangan boblarni keng obrazli – ifodali ravishda tushuntirish