1). Tolalarni ajralganlik darajasi – bu paxta bo’lagidagi o’rtacha tolalar
sonidir. Bu ko’rsatkichni ilmiy ishlar qilingan vaqtda A.G. Sevostyanov yaratgan
usul bilan aniqlanadi.
2). Taram tarkibidagi iflosliklar miqdori – bu 3 xil usul bilan tekshiriladi.
a). 2 ta 20x30 sm li oyna orasiga olingan taram tarkibidagi iflosliklarni sanash yo’li
bilan, bunda taram maydoni 600 sm2 ga teng.
b). Ekspress usulda- bunda taram maydoni 100 sm2 ga teng.
v). Ma’lum og’irlikdagi piltani qo’lda tekshirish yo’li bilan.
Birinchi usulni
- tarash mashinasining ajratish barabani sekin tezlik bilan
ishlaganda olinadi. Bunda mashinaning uch yeridan o’ng, chan va o’rtasidan 3
marotabadan jami 9 ta namuna olinadi. Xar bir oynadagi iflosliklar sanaladi.
Agarda tagiga qora qog’oz qo’yilsa sanash osonlashadi. So’ngra 3 ta taram tortiladi
va shu 3 ta taramdagi iflosliklar xam qo’shiladi. Taram og’irligi 1 gr. aylantirilib,
normal bilan solishtiriladi. (Ivanov S.S.-Tex. Kontr. 28-jadval)
600 sm2 maydonda taramdagi iflosliklarni normadagi miqdori.
Tola navi
Ipni chiz. Zich.
(Teks)
1 gr. toladagi iflosliklar soni va
baxosi
a’lo
yaxshi
o’rta
O’rta
tolali paxta
“0” dan “II”
sortlar
11,8 - 21,0
110
130
160
III va IV sortlar
22 - 56
140
170
200
IV va V sortlar
42 - 100
180
210
240
Ingichka tolali paxta
I va II-tip, “0”dan
II sortlar
5 – 11,8
130
160
190
3-tip, “0” dan II
sortgacha
11,8 – 84
120
150
180
Agarda solishtirilgan vaqtda sortirovka yuqoridagi jadvaldan farq qilsa, u
xolda farikadagi bir xil sortirovkada ishlayotgan 10 ta mashinadagi taram tashqi
qoniqarli bo’lsa, shuni islosliklari yuqorida aytilgan usul bilan tekshirilib “yaxshi”
baxo qo’yiladi, “a’lo” baxo uchun iflosliklar 15-20% ga kam bo’lishi kerak.
Agarda 15-20% ga ko’p bo’lsa, “o’rta” baxo qo’yiladi.
Ikkinchi usul- Ekspress usuli bunda trafaret o’lchami 85x175 teshiklar soni
34 ta, plastinka maydoni 148,5 sm2. Bu plastinkani 2/3 qismida teshikchalar
joylashgan. Teshik diametri 11,15 sm2, maydoni 33,3 sm2. Taram sifati 3 joydan
o’ng, chap va o’rtasidan aniqlanadi. So’ngra nechta teshikda iflosliklar borligi
sanaladi, bunda iflosliklar srnixisobga olinmaydi. So’ngra yoki trafaretni o’zidan
yoki “Texkontrolь” kitobidan teshiklar soniga qarab 100 sm2 dagi iflosliklar
ko’riladi.
Misol- Agarda iflosliklari bor teshiklari soni 26 ta bo’lsa, 100 sm2 dagi
iflosliklar soni 144 ga teng. 9 ta namunadagi olingan natijalarni 19 formaga
yoziladi va o’rtacha miqdori xisoblanadi.
1 gr. taramniki esa quyidagi formula bilan aniqlanadi:
bu yerda: m100- 100 cm2 maydondagi iflosliklar soni,
V- taram eni, sm. Ye- ajratuvchi baraban bilan tekislovchi valik orasidagi
cho’zilish. Tl- piltani chiziqiy zichligi.
S.S. Ivanovning “Texkontrolь” kitobini 30-jadvalida o’rta tolali paxta uchun
taram sifatini baxolash tartibi ko’rsatilgan. Agarda fabrikadagi sortirovka bundan
farq qilsa, u xolda taram sifati 600 sm2 da qanday o’rnatilsa, ekspress usulida xam
shunday o’rnatiladi.
Uchinchi usul- ma’lum og’irlikdagi piltani qo’lda tekshirish. Bu usul taram
sifati to’g’risida aniq ma’lumot olish uchun ishlatiladi. Ko’pincha
bu usuldan
ilmiy tekshirish ishlarida foydalaniladi. Buning uchun 1 ta mashinadan
chiqayotgan piltadan namuna olinadi, og’irligi 0,25 gr.
Buning uchun ishlab
chiqarilgan piltani 4 joyidan olinadi. Oraliq 1 m dan kam bo’lmasligi kerak. Yoki
shu mashinadan ketma-ket chiqqan tazlardan olinadi. Namuna tekshirilayotganda
xamma iflosliklari, qobiqli tola, tugunchalar, xas cho’plar xammasi sanaladi va
1gr. pilta uchun aniqlab quyiladi. Agarda bu natijani oyna bilan olingan natija bilan
solishtirish zarur bo’lsa, unda quyidagi koeffitsient bilan xisoblanadi:
bu yerda:
Ax- mashina eni sm, S - oyna yuzasi, sm2, Ye- cho’zilish, T-
piltani chiziqiy zichligi, teks.
3). Tolalarni joylashganlik (orintatsiyasi) darajasi.
Bu kursatkich tolalarni orientatsiyasi darajasi koeffitsienti bilan aniqlanadi.
K0=cos
4). Tolalarni tekislanganlik darajasi tekislanganlik koeffitsienti bilan
aniqlanadi:
Maxsulotdagi tolani joylashganlik uzunligi (protyajennost) tola uzunligiga
nisbati. Tolani joylashganlik uzunligi (protyajennostь) tolani oxirgi ikki nuqtalari
orasidagi masofa bilan, yoki AV no’qtalar orasidagi masofa bilan o’lchanadi.
5) Tolani ajralganlik darajasini, orintatsiyasini va tekislanganligini aniqlash -
(KPS– kompleksnыy pokazatelь strukturы lentы). Bu uchala ko’rsatkichni bir
vaqtda aniqlash mumkin. Buning uchun yakka ipni uzish mashinasidan
foydalaniladi. Piltani 50 mm qilib ikki uchi boylanadi va ipni uzish dinomometrida
o’ziladi.
Uzilish kuchi qanchalik kichik bo’lsa, demak tola yaxshi tekislangan
orintatsiyasi va ajralganlik darajasi shunchalik yaxshidir.
Tл
E
B
m
m
n
1000
100
T
E
S
A
k
x
1000
100
l
l
n
