Amaliy audit

5.1-jadval 
Tovar-moddiy zaxiralari audit obyektlari 
Ko`rsatkichlar nomi 
Schyotlar raqami 
Moliyaviy hisobot 
shakllaridagi ko`rsatkichlar 
1- shakl 
4- shakl 
Satr raqami 
Satr raqami 
1 
2 
3 
4 
Tovar-moddiy 
zaxiralari 
(satr. 
150+160+170+180), jumladan: 
140 
Ishlab chiqarish zaxiralari 
1000, 1100, 
1500, 1600 
150 
Tugallanmagan ishlab chiqarish 
2000, 2100, 
2300, 2700 
160 
Tayyor mahsulot 
2800 
170 
Tovarlar (2900 dan 2980 ning ayirmasi) 
180 

---

321 
Material, ish, xizmatlar uchun mol yetkazib 
beruvchilarga to`lanadigan pul mablag`lari 
020 
Shu bilan birga, sintetik va analitik hisob ma'lumottlarining muvofiqligiga 
ishonch hosil qilish muhimdir. Moddiy qiymatliklarni ishlab chiqarish xarajatlariga 
olib borish va ularning baholarini tekshirish, ishlab chiqarishga sarflash me'yorlari va 
boshqalarni tekshirish zarur. Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga da'vo 
qo`zg`atishning o`z vaqtidaligi va to`g`riligi hamda yo`ldagi (subyektga yetib 
kelmagan) materiallar qoldig`ining haqqoniyligini ham tekshirish kerak. 
Yo`ldagi moddiy qiymatliklarni tekshirishning vazifalari: yo`ldagi moddiy 
qiymatliklar sifatida hisobda turgan har bir jo`natishning asosliligini aniqlash, 
yuklarni yetkazib berishi muddatlarining o`tib ketmaganligini aniqlash, xojalik 
tomonidan yuklarni qidiruv choralarining ko`rilishini aniqlash, bosh buxgalter va 
ta'minot xodimlari tomonidan yo`ldagi moddiy qiymatliklarni hisobga olish ustidan 
nazorat o`rnatilishi kabilarini aniqlashdan iborat. Bulardan tashqari hisob 
ma'lumotlarining haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga mos kelishi va tovar 
mahsulotlar ishlab chiqarish to`g`isidagi hisobotlarda qo`shib yozish faktlari 
aniqlanadi. Tekshiruv jarayonida auditor quyidagilarni aniqlashi lozim: 
- zaxiralarning haqiqatda mavjudligi; 
- zaxiralar bilan bog`liq barcha muomilalarning bugalteriya hisobi schyotlarida 
to`liq va to`g`i aks ettirilganligi; 
- barcha zaxiralar subyekt mulki ekanligi, ya'ni ularga mulkiy huquq 
mavjudligi, qarz sifatida aks ettirilgan summalar esa majburiyat ekanligi; 
- zaxiralarni va ular bilan bog`liq majburiyatlarni baholashning to`g`riligi; 
- tovar-moddiy zaxiralarini hisobga olish tamoyillari to`g`ri tanlanilganligi va 
qo`llanilishining to`g`riligi. 
Tovar-moddiy zahiralarni tekshirishda quyidagi ma'lumot manbalaridan 
foydalaniladi: 
- moddiy qiymatliklarni qabul qilish, hisobga olish, saqlash va berishga 
aloqador me'yoriy hujjatlar; 
- hisob siyosati to`g`risidagi buyruq; 
- tovar-moddiy zaxiralar bilan bog`liq muomalalarni rasmiylashtirishga doir 
dastlabki hujjatlar; 
- tashkiliy-huquqiy hujjatlar va materiallar; 
- tovar-moddiy zaxiralarni hisobga olishga doir buxgalteriya hisobi registrlari 
va buxgalteriya hisobotlari; 
- moddiy javobgar shaxslar bilan to`liq moddiy javobgarlik to`g`risida tuzilgan 
shartnoma. 
Auditor tekshiruv mobaynida tekshiruvning ushbu sohasi bo`yicha tanlangan 
hisob yuritish usullari va uslublari to`g`risida axborotga ega bo`lishi lozim. 4-sonli 
«Tovar-moddiy zaxiralar» nomli buxgalteriya hisobi milliy standarti talablariga 
muvofiq subyektning hisob yuritish siyosati to`g`risidagi buyrug`ida tovar-moddiy 
qiymatliklarni hisobga olishning uslubiy jihatlari, xususan quyidagilar haqidagi 
axborotlar aks ettirilishi lozim: 
- asosiy vositalar bilan inventar va xojalik ashyolari o`rtasidagi chegaralar; 

---

322 
- tovar-moddiy qiymatliklarni sotib olish (tayyorlash) ni hisobga olish; 
- tovar-moddiy qiymatliklarni ularning turlari bo`yicha hisobdan o`chirish 
mobaynida baholash usullari. 
Mijoz-subyekt rahbariyati, u yoki bu hisob yuritish tamoyili moliyaviy natijaga 
ta'sir qilishini bilsada, hisob siyosatiga kiritilgan ma'lumotlarning zarurligiga ko`p 
hollarda yetarli ahamiyat bermaydi. Mana shuning oqibatida har xil qoidabuzarliklar 
kelib chiqadi. Ulardan eng ko`p tarqalgani tanlangan hisob yuritish usullariga yoki 
ularni qo`llashda izchillikka rioya qilinmasligi hisoblanadi.