O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
2
0
c
m
E

 
 
Fotoeffekt uchun Stoletovning birinchi qonunini to’g’ri ta’riflang.
Muayyan fotokatodga tushayotgan yorug’likning spektral tarkibi o'zgarmas bo'lsa, 
anodda vujudga keladigan to'yinish toki qiymati yorug’lik oqimiga to’g’ri 
proportsional bo’ladi
 
Ixtiyoriy jismning nur chiqarish va nur yutish qobiliyatlarining nisbati bu jismning 
tabiatiga bog’liq bo'lmay, barcha jismlar uchun to'qin uzunlik va haroratning 
universal funksiyasidir va absolyut qora jismning nur chiqarish qobiliyatiga teng. 
Bu ta'rif kimning qonuni deb ataladi 
Fotoeffektning to’la to’xtatishini ta’minlovchi manfiy anod bilan katod orasidagi 
potensialga to’xtatuvchi potensial deyiladi
 
Chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi ham ortib boradi
 
 

---

105 
16-§. FOTOEFFEKTNING KVANT NAZARIYASI 
16.1. Fotoeffektning kvant nazariyasi 
Fotoeffektning birinchi qonunini to’lqin nazariyasi yordamida tushuntirish 
mumkin bo’lgan holda, uning ikkinchi va uchunchi qonunlarini bu nazariya 
asosida tushuntirish mumkin emas. Bu qonunlarni tushuntirish uchun M.Plankning 
kvant nazariyasiga asoslanamiz. 
ALBERT EYNSHTEYN
 
(1879-1955)
- buyuk nazariyot-
chi fizik, zamonaviy fizikaning 
asoschilaridan biri. Maxsus va 
umumiy nisbiylik nazariyasi 
asoschisi, fazo va vaqt haqidagi 
klassik tushunchalarni tubdan 
o'zgartirib 
yuborgan 
olim. 
O'zining 
nazariyasi 
asosiga 
ikkita 
postultani 
yaratdi: 
mexanik nisbiylik prinsipini 
umumlashtirgan 
maxsus 
nisbiylik 
nazariyasi 
va 
vakuumda yorug'lik tezligining 
doimiyligi 
prinsipi. 
O'z 
nazariyasidan 
kelib 
chiqqan 
holda, 1905 yilda massa va 
energiya orasidagi bog'lanishni 
kashf qildi. Kvant nazariyasida 
yorug'lik nurlanishini ulushlar 
sifatida chiqarilishini ochib, 
yorug'likning foton nazariyasini 
taklif qildi. Yorug'likning kvant 
nazariyasidan 
kelib 
chiqib, 
yorug'likning 
elektromagnit 
nazariyasini tushuntirib bera 
olmaydigan fotoeffekt, fluores-
sensiya uchun Stoks qonuni, 
fotoionizatsiya 
va 
boshqa 
hodisalarni tushuntirib berdi 
1921 yilda Nobel mukofotini 
Plank 
gipotezasini 
rivojlantirib, 
Eynshteyn 
quyidagi 
xulosaga 
keladi: 
nafaqat 
nurlanuvchi 
yorug’liklar, balki, tarqalayotgan hamda yutilayotgan 
nurlar ham kvant xossasiga ega bo’lib, ular bu jarayonni 
ma’lum bir ulushlar (porsiyalar) bilan amalga oshiradi 
hamda ular foton oqimlaridan iborat bo’ladi. Agar foton 
(kvantlar) energiyasi elektronning metall sirtidan chiqish 
ishidan katta bo’lsa, elektron katoddan ajralib chiqadi va 
shu bilan birga anodga yetib borishi uchun 
2
2

m
kinetik 
energiyaga ham ega bo’lmog’i kerak. Agar fotonning 
energiyasi metall sirtidan elektronning chiqish ishi va 
elektronning kinetik energiyasi yig’indisidan kam bo’lsa, 
metall sirtidan chiqqan elektron qaytib u sirtga tushadi. 
Shunday qilib, fotoeffekt hodisasi ro’y berishi uchun 
fotonning energiyasi elektronning moddadan ajralib 
chiqishiga va unga kinetik energiya berishga yetarli 
bo’lmog’i kerak, ya’ni 
2
2

m
A
hv


(16.1) 
Ushbu ifoda tashqi fotoeffekt uchun Eynshteyn 
tenglamasi deyiladi hamda u fotoeffekt hodisasi uchun 
energiyaning saqlanish va aylanish qonunini ifodalaydi.