Табиатнинг бирор бир турдаги инжиқликлари бу ўлкани четлаб ўтмаган

ЗАҲАРЛОВЧИ МОДДАЛАРНИНГ ЗАРАР ЕТКАЗИШИГА ОБ-ҲАВО 
ВА ЖОЙНИНГ ТАЪСИРИ 
Ҳаводаги ва ердаги заҳарловчи модданинг зарар етказишига об-ҳаво, 
тупроқнинг хили ва ернинг паст-баландлиги катта таъсир қилади. 
Ҳаво ва тупроқнинг ҳарорати ерда чидамли заҳарловчи моддаларнинг 
сақланиш муддатига таъсир этади. Паст ҳароратли (қишда) иприт жуда секин 
буғланиб кўкламгача тупроқда сақланиши мумкин. Ёзда эса иприт бир неча 
ўн маротаба тезроқ буғланади ва тупроқда фақат бир неча соат, Ўрта Осиѐ 
республикалари шароитида эса янада камроқ сақланади. 
Саратонда ердаги чидамли заҳарловчи модда томчилари тез буғланади. 
Иссиқда заҳарловчи модданинг ерга чўкиш вақти камаяди, ҳаводаги 
концентрацияси эса ошиб кетади. Ҳаво булут бўлиб, ѐмғир ѐғмаганда, сал-
пал шамол эсганда заҳарловчи моддалар узоқроқ сақланади. 
Ҳаво ва тупронинг текис қизимаслиги ва совиши заҳарловчи мода 
аралашган ҳавонинг тез ѐйилишига сабаб бўлади. Бу эса душманнинг муайян 
жойда юқори даражадаги заҳарловчи мода концентрациясини вужудга 
келтиришини қийинлаштиради.

---

106 
Ҳаво очилиб, офтоб чарақлаб турган кунларда заҳарловчи моддалар 
ердан қазиб юқорига кўтарилади ва тез ѐйилиб кетади. Тунда ҳаво 
аралашмайди, бу эса душманнинг чидамсиз заҳарловчи моддасини 
ишлатишга кулай шароит туғдиради. Заҳарловчи моддалар ҳаво кечаси жуда 
секин юришиб, сойларда, шамол тегмайдиган жойларда, хандакларда, 
окопларда узок туриб колади. 
Кимѐвий зарарланиш ўчоғи
деганда кимѐвий курол таъсирига 
учраган барча одамлар, ҳайвонлар, объектлар, иншоотлар, техникалар, 
атмосфера, ўсимликлар бўлган территория тушунилади. Кимѐвий 
зарарланиш ўчоғининг ўзига хос хусусияти кайси заҳарловчи мода 
кўлланилганига, шунингдек уни кўллаш усулига, йил фаслига, об-ҳаво 
шароитига ва баъзи бир бошка омилларга боғлик.
Кимѐвий зарарланиш ўчоғининг катаккичиклиги, энг аввало, душман 
тарафидан заҳарловчи моддаларнинг кандай агрегат ҳолатда кўлланиҳи, 
шунингдек, килинган ҳужумнинг кучи билан белгиланади. Заҳарловчи 
моддаларни мўлжалланган жойга етказиш учун катта калибрдаги ракеталар 
ва авиабомбалар кўлланилган такдирда, кимѐвий зарарланиш ўчоклари жуда 
катта майдонларда пайдо бўлади. 
Кимѐвий зарарланиш ўчоғининг баркарорлиги кўлланилган заҳарловчи 
модддалрнинг тури ва унинг кўллаш усули билан белгиланади. 
Бекарор кимёвий зарарланиш ўчоғи
чидамсиз заҳарловчи мода – газ, 
буғ, туман ҳолида кўлланилганда ҳосил бўлади. Бекарор кимѐвий 
зарарланиш ўчоғи заҳарлаш хусусиятини 3-6 соат мобайнида саклаб туради, 
шундан кейин ўчокда бўлиш хавфи жуда камаяди. Противогазни (газникоб) 
сигнал билан ѐки тегишли хабар берилгандан кейин ечиш мумкин. 
Баркарор кимёвий зарарланиш ўчоғи 
душман томонидан чидамли 
заҳарловчи моддаларни суюк-томчи ҳолида ѐки ѐпишкок суюклик ҳолида 
кўлланилган такдирда ҳосил бўлади. Йил фаслига, об-ҳаво шароитига ва 
жойнинг рельефига караб заҳарловчи моддалар заҳарлаш хусусиятини бир 
неча соатдан бир неча хафтагача ва ҳатто ойларгача саклаб туриш мумкин.