ma’ruza matnlari –MA’ruza mavzu. ENERGIYA HAQIDA ASOSIY ma’lumotlar. Reja

Zamonaviy texnika va texnologiyalar, avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish jarayonlari 
- bu ma’lum bir tizimga solingan elektrotexnik va elektron qurilmalarning majmuasidir.
Zamonaviy muxandis esa ana shu texnologik tizimlarning tuzilishini, ularning tashkiliy 
qismlarini va sanoatda keng ishlatiluvchi asosiy standart qurilmalarni bilishi zarur. Bu bilimlarsiz 
ishlab chiqarishni tashkil qilish, uni boshqarish, rivojlantirish, zamon talablari asosida 
takomillashtirish, texnik va iqtisodiy raqobatbardoshlikka erishish mumkin emas.
Elektrotexnika elektronika va elektr yuritmalar fanining vazifasi talabada yuqorida 
keltirilgan tizimlarning asoslari xaqidagi bilimlarini shakllanishiga asos solishdir. Natijada, 
bо„lg„usi muhandisning texnik sohada mustaqil ijodiy izlanishini taminlashga zamin yaratiladi.
2.Asosiy elektrik va energetik tushunchalar 
 
2.1. Asosiy fundamental kattaliklar.
Texnikaviy fanlarda fizikaviy kattaliklar asosiy va 
xosilaviy kattaliklarga bо„linadi. Fundamental fizik kattaliklarning о„lchovlari xalqaro birliklar 
sistemasi (SI) tomonidan meyorlashtirilib qabul qilingan. Bu kattaliklarga quyidagilar kiradi: 
Masofa - m(metr); 
Massa - kg ( kilogramm) 
Vaqt - s(sekund) 
Tok kuchi - A(Amper) 
Temperatura - K(Kelvin) 
Yorug„lik kuchi - kd (Kandela) 
Qolgan barcha fizikaviy kattaliklar shularning xosilaviy birliklari sifatida keltirib 
chiqariladi. Fundamental kattaliklarning etalonlari mavjud bо„lib ular xalqaro birliklar tashkiloti ( 
SIG„ tomonidan nazorat qilinib turiladi. 
Kattaliklarning о‘nli darajalari.
Xisob kitoblar bajarishda kо„pincha о„ta kichik, yoki о„ta 
katta sonlar bilan ishlashga tо„g„ri keladi. Bunday xollarda hisobni arifmetik jihatdan sodalashtirish 
maqsadida sonlar о„n sonining darajalari (10
n
) sifatida ifodalanadi. Bunda n daraja kо„rsatkichi - 
manfiy yoki musbat son. Masalan: 0, 0000023 = 2,3 10
-6
yoki 146300000 = 14,63 10
7 
va xokazo. 
Musbat va manfiy darajalarning qabul qilingan xalqaro nomlanishlari mavjud: 
10 
-18 
- a (atto);
10 
-15
- f (femto);
10 
-12
- r (piko); 10
12
- T (tera) 
10
-9 
- n (nano); 10
9 
- G ( Giga) 
10
-6
- µ( mikro); 10
6
- M ( Mego) 
10 
-3
- m (milli). 10 
3
- k (kilo).