4-modul: Sertifikatlastırıw ha’m sapanı basqarıw №10-Lekciya: Sertifikatlastırıw

---

4-MODUL: Sertifikatlastırıw ha’m sapanı basqarıw 
№10-Lekciya: Sertifikatlastırıw 
Reje. 
10.1. Sertifkatlastɪrɪw boyɪnsha tiykarǵɪ túsinikler hám atamalar 
10.2. Sertifikatlastırıw sxemaları 
Paydalanɪlatuǵɪn ádebiyalar 
 
1. 
Ismatullayev 
P.R.va 
boshqalar. 
Metrologiya, 
standartlashtirish 
va 
sertifikatlashtirish. Darslik. -T.: «0‘zbekiston», 2001. -360 b. 
2. Abduvaliyev A.A., Latipov V.B., va boshq. “Standartlashtirish, metrologiya, 
sertifikatlashtirish va sifat”. Darslik. -T.: «SMS ITI» 2008. -300 b. 
3. Ismatullayev P.R. va boshqalar. “Metrologiya asoslari”. 0‘quv qo‘llanma. - T.: 
«Fan va texnologiyalar», 2012. -250 b. 
4. Abduvaliyev A.A. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. 
Darslik. Toshkent. Sharq., 2018 
 
11.1. Sertifkatlastɪrɪw boyɪnsha tiykarǵɪ túsinikler hám atamalar 
Sanaat kárxanalarɪnda islep shɪǵarɪlɪp atɪrǵan hár túrlɪ όnimler belgili bir 
sapa kόrsetkishlerine juwap beriwi kerek. Al sapa kόrsetkishleri bolsa belgili bir 
belgilengen talaplarǵa muwapɪq (sáykes) keliwi tiyis. Muwapɪqlɪq όz náwbetinde 
belgili bir standartqa yaki basqa normativ hújjetlerge sáykes keliwin talap etedi. 
Muwapɪqlɪqtɪ sertifikatlastɪrɪw múmkin. Solay eken, sertifkatlastɪrɪw túsinigi ne?
Sertifkatlastɪrɪw degende kerekli isenimlilik penen όnimdiń belgili bir 
standartqa yaki texnikalɪq hújjetke muwapɪqlɪǵɪn tastɪyɪqlaytuǵɪń iskerlik 
túsiniledi.
“Sertifkatlastɪrɪw” túsinigi birinshi márte Xalɪr aralɪq standartlastɪrɪw 
shόlkemi Keńesiniń sertifkatlastɪrɪw máseleleri boyɪnsha arnawlɪ komiteti 
tárepinen islep shɪǵɪlɪp, onɪń “Standartlastɪrɪw, sertifkatlastɪrɪw hám sɪnaw 
laboratoriyalarɪnɪń akkreditaciyalaw salalarɪdaǵɪ tiykarǵɪ atamalarɪ hám olardɪń 
qaǵiydalari” qollanbasina kirgizilgen.

---

Qayta islengen Xalɪr aralɪq standartlastɪrɪw shόlkeminiń qollanbasɪnda 
“sertifkatlastɪrɪw” atamasɪnɪń tek ǵana túsindiriwler berilgen:
−
sertifkatlastɪrɪw ulɪwma atama bolɪp, όnim, texnologiyalɪq process 
hám xɪzmetlerdiń sertifikatlastɪw (muwapɪqlɪqtɪ sertifikatlastɪw) úshinshi 
táreptiń qatnasɪwɪ túsiniledi;
−
sapa sistemasɪn bahalaw salasɪndaǵɪ rawajlanɪw sapa sistemasɪn 
sertifkatlastɪrɪw 
boyɪnsha 
jańa 
(támiyinlewshiniń 
imkaniyatlarɪn 
sertifkatlastɪrɪw) túsinik zázúrliligin keltirp shɪǵarmaqta.
Qollanbanɪń qayta islengen nusqasɪnda muwapɪqlɪqtɪ “sertifkatlastɪrɪw” 
túsinigi tiyisli atamalar toparɪna kiritilgen.
Muwapɪqlɪq atamasɪ όnim, process, xɪzmetke belgilengen bárshe talaplardɪ 
saqlawdɪ όz quramɪna aladɪ. Bonda muwapɪqlɪqtɪ úsh kόrinisin - muwapɪqlɪq 
bayanatɪ, muwapɪqlɪqtɪ attestaciyalaw, muwapɪqlɪqtɪ sertifikatlastɪrɪw belgileydi. 
Muwapɪqlɪq bayanatɪ dep jetkerip beriwshiniń όnim, process hám xɪzmetlerdiń 
anɪq bir standartqa yaki basqa normativ hújjetke tolɪǵɪ menen muwapɪqlɪq 
haqqɪnda pútkil juwapkershilikti όz ústine alǵanlɪǵɪn bayan etiwge
 
aytɪladɪ. Bul 
atamanɪ sońǵɪ waqɪtlarda “όzin-όzi sertifkatlastɪrɪw” túsinigi menen 
almashilayotgani qayd qilinmokda. Óz-όzin sertifkatlastɪrɪw degende όnim islep 
shɪǵarɪwshi tárep pútkil juwapkershilikti όz moynɪna alǵan halda 
sertifkatlastɪrɪwdɪń όzin όtkeredi hám όnimniń kerekli dárejede sapalɪ bolɪwɪ 
haqqɪndaǵı kepillikti όz moynɪna aladɪ. Bunday sertifkatlastɪrɪw iskerligin όzin-όzi 
sertifkatlastɪrɪw dep júritiledi.
Muwapɪqlɪqtɪ attestaciyalaw úshinshi tárepten sɪnaw “sɪnaw laboratoriyasɪnɪń 
bayanatɪ” tɪsinilip, belgili bir úlgi όnimge bolǵan talaplardɪ belgilewshi belgili bir 
standartlar yaki basqa hújjetler menen muwapɪq ekenligin bayan etiwge aytiladi. 
Sertifkatlastɪrɪw degende όnim (buyɪm, baylɪq) yaki xɪzmet belgili bir 
standartqa yaki texnikalɪq shártlerge sáykes keliwin tastɪyɪqlaw maqsetinde 
όtkekiletuǵɪn iskerlik túsinilip, usɪ iskerliktiń nátiyjesinde όnim /buyɪm, baylɪq)niń 
sapasɪ haqqɪnda tutɪnɪwshɪnɪ isnediretuǵɪn tiyisli hújjet - sertifikat beriledi. 

---

Jáne bir áhmiyetli atamalardan biri “sertifkatlastɪrɪw sistemasɪ
”
bolɪp, ol 
tόmendegishe 
táriyplenedi: 
Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪ - muwapɪqlɪqtɪń 
sertifkatlastɪrɪw iskerligin όtkeriw ushɪn is tártibi qaǵiydalarına hám basqarɪwǵa 
iye bolǵan sistema bolɪp tabɪladɪ. 
“Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪ” atamasɪnan basqa Sertifkatlastɪrɪw sxemasɪ 
kiritilip, ol tόmendegishe táriyplenedi: “Muwapɪqlɪqtɪń sertifikatlasɪrɪwdɪ 
όtkeriwdegi úshinshi táreptiń iskerliginiń quramɪ hám tártibi”.
Sertifkatlastɪrɪw sistemalarɪnda qatnasɪwshɪ úsh túsinik haqqɪnda toqtap 
όtemiz: sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnan paydalanɪw, sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnda 
qatnasɪwshɪ hám sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnɪń aǵzasɪ.
Sertifkatlastɪrɪw 
sistemasɪnan 
paydalanɪw 
degende 
sertifkatlastɪrɪw 
sistemasɪnɪń 
qaǵiydalarına 
muwapɪq 
guwalɪq 
talapkerine 
berilgen 
sertifkatlastɪrɪwdan paydalanɪw imkaniyati túsiniledi.
Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnda qatnasɪwshɪ dep usɪ sistemanɪń qaǵiydalarına 
muwapɪq iskerlik kόrsetetuǵɪn, biraq sistemanɪ basqarɪw imkaniyatɪna iye 
bolmaǵan sertifikatlastɪrɪw mekemesi túsiniledi.
Sertifkatlastɪrɪw sistemasɪnɪń aǵzasɪ degende usɪ sistemanɪń qaǵiydalarına 
muwapɪq iskerlik kόrsetetuǵɪn hám sistemanɪ basqarɪwda qatnasatuǵɪn 
sertifkatlastɪrɪw mekemesi túsiniledi.
Sertifkatlastɪrɪw eki túrli boladɪ: májbúriy hám ɪqtɪyariy
,
όnimdi anaw yaki 
mɪnaw sertifkatlastɪrɪwǵa tiyisli ekenligi, onɪ sɪrtqɪ ortalɪqqa, insannɪn salamatɪǵɪna 
tásiri tiykarǵɪ όlshem esaplanadɪ. Mine sonɪń ushɪn sɪrtqɪ ortalɪqqa, insannɪń 
salamatlɪǵna tásir kόrsetiwshi όnimler, álbette, májburiy sertifkatlastɪrɪwǵa tiyisli 
boladɪ, al qalǵan όnimler bolsa sertifikatlastɪrɪlɪwɪ ɪqtɪyariy bolɪp tabɪladɪ.
Májbúriy sertifkatlastɪrɪw degende sertifikatlastɪrɪw huqɪqɪna iye bolǵan 
mekeme tárepinen όnim, process, xɪzmetniń standartlardaǵɪ májbúriy talaplarǵa 
muwapɪqlɪǵɪn tastɪyɪqlaw túsiniledi. 
İqtɪyariy sertifkatlastɪrɪw degende islep shɪǵarɪwshɪ (orɪnlawshɪ), satɪwshɪ 
(támiyilewshi) yaki tutɪnɪwshɪ menen ɪqtɪyariy ráswishte όtkeriletuǵɪn 
sertifkatlastɪrɪw túsiniledi.

---

Házirgi sharayatta sɪrtqɪ mámleketler menen sawdanɪ, mámleketler aralɪq 
ekonomikalɪq baylanɪslardɪ, ilim hám texnikanɪ rawajlandɪrɪw ushɪn hámde 
shɪǵarɪlɪp atɪrǵan όnimlerdiń sapasɪn jaqsɪlaw, olardɪń básekige shɪdamlɪlɪǵɪn 
arttɪrɪw ushɪn turaqlɪ túrde sɪnawlardan όtkeriw mútájligi artɪp barmaqta. 
Sɪnawlardɪ kόbinese úshinshi tárep dep atalatuǵɪn shaxs yaki shόlkem ámelge 
asɪrɪdaɪhám kόriletuǵɪn máselede qatnasɪp atɪrǵan tárepler ádette támiyinlewshi 
(birinshi tárep) hám qarɪydar (ekinshi tárep)tiń máplerin qorǵaw, derlik όz betinshe 
ɪs kόredi. 
Ūshinshi tárep tárepinen islenetuǵɪn sertifikatlastɪrɪw όndiriwshilerdiń 
isenimine sazawar bolmaqta hám usɪ sebepli bunday jol keńnen qollanɪladɪ, 
salmaqlɪ ráwishte tarqalmaqta. Hár túrlɪ mámleketlerde úshinshi tárep tárepinen 
orɪnlanɪp atɪrǵan sertifikatlastɪrɪw sistemasɪn shόlkemlestiriw sonɪ kόsrsetpekte, 
onɪ hár túrlɪ shόlkemlestiriw múmkin eken: islep shɪǵarɪwshɪ associyaciyalar, iri 
tutɪnɪwshɪlar, sertifikatlastɪrɪw milliy shόlkemler tárepinen, máselen, Fransiya hám 
Angliyada 60-jɪllardɪn basɪnda tutɪnɪwshɪ tárepinen áskeriy maqsetler ushɪn 
elektronika όnimlerin sertifikatlastɪrɪw sistemasɪ jaratɪldɪ.
Ayrɪm alɪnǵán mámleket kόleminde jaratɪlǵan milliy sistemalar májbúriy 
bolǵan standartlar sheńberin qamtɪp aladɪ. Máselen, birinshiler qatarɪnda milliy 
kόlemde qɪmbatbahalɪ taslardɪ sertifkatlastɪrɪw sistemalarɪ qollanɪlǵan.
Sertifkatlastɪrɪw túsinigi keń maǵanada úshinshi tárep tárepinen όtkeriletuǵɪn 
texnikalɪq όlshemge, is usɪlɪna, qaǵiydalarına muwapɪqlɪǵɪn qamtɪp alǵan hár 
qanday tekseriw bolɪp tabɪladɪ. Sonɪń ushɪn sertifkatlastɪrɪwdɪ tekseriw dep 
esaplap, basɪm astɪndaǵɪ ɪdɪslardɪ, jarɪlɪw qáwipinen qorǵalǵan qurɪlmalardɪń, 
kemelerdiń, júziw qurallarɪnɪń, aeroportlardɪń, aviaciya qurɪlmalarɪniń, atom 
reaktorlarɪnɪń hám taw texnikasɪnɪń istetiwdegi qáwipsizligin támiyinlew ushɪn 
texnikalɪq qadaǵalaw ornatɪwshɪ mekemeler shártli tekseriwdi ámelge asɪrɪadɪ.