8-Mavzu. Jismoniy yuklamaning nafas tizimi faoliyatiga ta`sirini o`rganish. Jismoniy yuklama va uning organizmga ta’siri Mashg’ulot turi

---

8-Mavzu. Jismoniy yuklamaning nafas tizimi faoliyatiga ta`sirini
o`rganish. Jismoniy yuklama va uning organizmga ta’siri
 
 
Mashg’ulot turi:
Amaliy 
Mashg’ulot vaqti:
2 akademik soat 
Mashg’ulot o’tish joyi:
Auditoriya xonasi 
Ishning ahamiyati: 
Tashqi nafas organizmda kislorod tashishning asosiy zvenosi bo’lmasada, organizmda 
kislorod rejimini shakllantiruvchi muhim ko’rsatgich bo’lib hisoblanadi. 
Ishning maqsadi: 
1.Jismoniy ish bajargan vaqtda organizmning kislorodga bo’lgan talabini oshishi, barcha 
kordiorespirator (yurak, qon, o’pkalar) sistеmаsini normal ishlashi natijasida ta’minlanishini 
tushintirish. 
2.Tashqi nafasning eng muhim ko’rsatgichi bo’lgan o’pkaning tiriklik sig’imi (O’TS) ni 
spirometriya usuli bilan aniqlashni o’rgatish. 
3.Tashqi nafas funksiyasini chinqqanligini bahovlovchi funksional tajribalar o’tkazish 
usullari bilan tanishtirish (Rozental, Gench, SHtanga tajribalari). 
 
Ish uchun zarur asboblar va materiallar: 
1. Spirometr. 
2. Sekundometrli soat 
3. Paxta, shisha banka,suv. 
Ishni bajarish tartibi: 
1.Talabalar 3 kishidan iborat kichik guruhlarga bo’linadi. 
2.Har qaysi kichik guruh tajriba natijalarini yozish uchun karta tayyorlaydi (forma 
ilovada). 
3.Kichik guruh talabalari bir birovlarini tinch holatdagi o’pka tiriklik sig’imini (O’TS) 
o’lchab kartaga yozadi. 
Buning uchun: 
a) tekshiriluvchi spirometrga yaqin borib, tikka turadi; 
b) ikki marta chuqur nafas olib, nafas chiqaradi; 
c) uchinchi marta chuqur nafas olib, burnini barmoqlari yoki qisqich bilan qisib 
o’pkasidagi havoni sekinlik bilan spirometr trubkasiga bor kuchi bilan puflaydi. 
d) shu payt tekshiruvchi talaba spirometr strelkasi yoki chizig’i orqali raqamlarga qarab 
tekshiriluvchining o’pkasini tiriklik sig’imini aniqlab kartaga yozadi. 
Izoh:
normada o’pkaning tiriklik sig’imi erkaklarda 3 – 3,5 litr, ayollarda – 2,5 – 3 litr, 
o’smir o’g’il bolalarda (15 yosh)- 2,5 – 3 litr, o’smir qiz bolalarda (15 yosh) 2 – 2,5 litr, 
chiniqqan sportchilarda – 5 – 8 litr bo’ladi. 
4. Shundan keyin tekshiriluvchi 2 minut dam oladi. SHu vaqtda u hamrohini o’pkasining 
tiriklik sig’imini o’lchaydi. 
5.Tinch holatda o’pkaning tiriklik sig’imi kichik guruhning hamma talabalarida 
aniqlangandan so’ng, funksional tajribalar yordamida tashqi nafasni o’zgarishi aniqlanadi. 
Buning uchun Rozental tajribasi o’tkaziladi: tekshiruvchi har 15 sekundda chuqur nafas olib 
spirometr nayiga 5 marta ketma–ket puflaydi. Tekshiruvchi эsа spirometrdagi raqamlarni 
(natijalarni) kartaga yozib boradi. 
Izoh:
sog’ligi yaxshi va chiniqqan kishilarda 5 marta ketma – ket o’lchaganda o’pkaning 
tiriklik sig’imi oshib boradi yoki bir xilda turadi. Sog’ligi ojiz va chiniqmagan kishilarda bu 
ko’rsatgich asta – sekin kamayib boradi. 
6. SHundan keyin tekshiriluvchi 3 minut davomida dam oladi. SHu vaqtda ikkinchi 
talabada Rozental tajribasi o’tkaziladi. 
7. Uch minutlik dam olishdan keyin SHtanga tajribasi o’tkaziladi: bunda tekshiriluvchi 

---

2–3 marta nafas olib chiqaradi, so’ng chuqur nafas olib, nafas chiqaradi va burnini barmoqlari 
bilan qisib nafas olmay turadi. Tekshiruvchi эsа soat sekundomeriga qarab turadi. Nafas 
olmasdan qancha uzoq vaqt tura olsa, uning yurak va nafas olish organlari shuncha sog’lom va 
chiniqqan bo’ladi. 
Izoh:
Normada erkaklarda bu ko’rsatgich 40–60 sekund, ayollarda 30–40 sekund, 
chiniqqan erkaklarda 100–120 sekund, chiniqqan ayollarda 80–100 sekund, olti yoshli bolalarda 
15–20 sekund. 
8. SHundan keyin tekshiriluvchi 3–5 minut dam oladi. SHu vaqtda ikkinchi talabada 
SHtanga tajribasi o’tkaziladi. 
9. Uch – besh minutlik dam olishdan keyin Gench tajribasi o’tkaziladi: tekshiriluvchi 2–
3 marta nafas olib chiqaradi, so’ng chuqur nafas olib, burnini barmoqlari bilan qisadida nafas 
chiqarmay turadi. Tekshiruvchi soat sekundomeriga qarab vaqtni belgilaydi. 
Izoh:
normada natijalar xuddi Shtanga tajribasiga o’xshash bo’ladi.