Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Ернинг бозор баҳоси
ер участкаларининг талаб ва таклифи миқдорига 
боғлиқ ҳолда, яъни олди-сотди жараёнида вужудга келади. Ер 
участкасининг эгаси нормал шароитда ерини сотади, қайсики, агар ерни 
сотишдан олинадиган маблағ банкка қўйилганда фоиз шаклида 
келтирадиган даромад, шу ерни ижарага берганда олинадиган рентадан 
кам бўлмаган ҳолда.
Ернинг баҳоси бошқача қилиб айтганда – капиталлашган йиллик ер 
рентасидир.
ЕрРен 
ЕрБ
= ---------------* 100
СсФ 
Бу ерда, ЕрБ - ернинг баҳоси, сўм 
ЕрРен - ер рентаси, сўм 
СсФ - ссуда фоизи, % 
Қишлоқ хўжалигида ернинг баҳоси, ер солиғи ва ижара ҳақининг 
иқтисодий асоси ва ерга бўлган мулк ҳуқуқини рўёбга чиқаришнинг 
иқтисодий шакли, ер эгалари ўзлаштирадиган даромад сифатида юзага 
чиқадиган ер рентасиҳисобланади. Рента муносабатлари ерларни қишлоқ 
хўжалиги ишлаб чиқариши учун, шунингдек ноқишлоқ хўжалик 
зарурияти учун ҳам ижарага берилганда пайдо бўлади. Ер рентасининг: 
дифференциал ва абсолют шакли мавжуд. Ўз навбатида дифференциал 
рента ҳам икки шаклда дифференциал рента I ва дифференциал рента II 
га бўлинади.
Дифференциал рента I
нинг ташкил топиши ер ресурсларининг 
чегараланганлиги, уларнинг сифати жиҳатидан турли-туманлиги, 
шунингдек қишлоқ хўжалик оборотига нафақат яхши ерларни, шунингдек 
ўртача ва ёмон ер участкаларини ҳам жалб қилиш зарурияти билан 
боғланган, ер участкаларининг жойлашган ўринларидаги фарқларга ҳам 
боғлиқ. Ер эгалари сифат жиҳатидан турлича бўлган ер участкаларига бир 
хил миқдорда меҳнат ва маблағ сарфлаб, улардан ҳар хил натижа 
оладилар. Яхши ерлардан фойдаланувчи ер эгалари, ёмон ерда 
ишлайдиганларга нисбатан, ҳар бир гектаридан қўшимча маҳсулот 
оладилар. Улар маҳсулот бирлиги ҳисобига оз миқдорда жонли ва
буюмлашган меҳнат сарфлайдилар. Уларга маҳсулот бирлигини ишлаб 
чиқариш анча арзонга тушади, уларда маҳсулотнинг индивидуал 
қиймати паст бўлади, натижада маҳсулдорлик бўйича дифференциал 

---

134 
рента I га айланадиган қўшимча даромад вужудга келади. Масалан, 
унумдорлиги бўйича ҳар хил ер участкаларига бир хил миқдорда маблағ 
сарфланган бўлиб, улардан олинган ишлаб чиқариш самараси турлича. 
Натижада 1 ц маҳсулотни ишлаб чиқаришнинг индивидуал баҳоси 
(ишлаб чиқариш харажатлари плюс ўртача фойда) биринчи (ёмон) 
участкада анча юқори бўлиб, иккинчисида (ўртача) ва учинчисида (яхши) 
- энг паст бўлади, ҳар бир участкадаги жами маҳсулот баҳоси эса бир хил 
бўлади. Лекин бозорда учала участкадан келтирилган маҳсулотлар бир 
хил баҳода, яъни ёмон ер участкасининг ишлаб чиқариш шароитлари 
билан аниқланадиган бозор баҳосида сотилади. Унда ўртача ва яхши ер
участкасидаги ижарачилар, 1ц маҳсулотни ишлаб чиқариш индивидуал
харажатлари ижтимоий харажатларидан паст бўлганлиги учун мос 
равишда ҳар бир центнерга қўшимча фойда оладилар ва уни 
дифференциал рента I сифатида бутун маҳсулот ҳажми учун ер
эгаларига мос равишда тўлайдилар. 
Дифференциал рента I, шунингдек ер участкаларининг бозорга
яқин ёки узоқ жойлашишига қараб транспорт йўллари ва бошқалар 
оқибатида ҳам ҳосил бўлади. Бу фарқлар маҳсулот бирлигига тўғри 
келадиган транспорт ва бошқа харажатларнинг нотекислигини келтириб 
чиқаради, бу эса жойлашган жойига қараб дифференциал рента I ташкил 
топиши учун шароит яратади.