|
Uchburchakli diagramma.
Uchburchakli diagramma – tomonlari teng bo’lgan uchburchakdir. Uning A,
V va S cho’qqilari toza komponentga mos keladi. Uchburchak tomonida
joylashgan istalgan nuqta 2 komponentli sistemani tasvirlaydi.
Masalan: F nuqtasi A va V komponentlari binar aralashmasini bildiradi. M
nuqta V va S komponentlari aralashmasi, D. A va S aralashmalarini bildiradi.
Uchburchak ichida joylashgan N nuqta A V va S qorishmalariga mosdir.
A V va S komponentlarini 3 tali aralashmadagi konsentrasiyasini a, v va s
orqali belgilaymiz, ya’ni
V komponentni nisbiy konsentrasiyasining AQV komponentlariga
munosabati sistemada S komponentning bor yoki yo’qligiga qaramay x deb
belgilaymiz.
Unda
41
A V va S kattaliklari ifodasida aralashmadagi komponentlar miqdori
(massasi, hajmi yoki kilomoli) ko’rsatiladi.
1 rasmda N nuqtasi orqali 3 komponentli sistemada, uchburchak
tomonlariga parallel to’g’ri chiziq o’tkazilgan.
Bunda uchburchakning har bir tomoni 1 uzunlikda 3 ta kesma a v va s hosil
bo’ladi. Ular quyidagi shartga javob beradi:
1 rasm. Uchburchakli diagrammada turli sistemalar tasviri.
F— A va V komponentlari binar aralashmasi;
N— V va S aralashma;
D – A va G aralashma;
N – 3 komponentli aralashma.
2 rasm. Uch komponentli sistema tarkibini hisoblash usuli.
3 rasm. Har bir komponent konsenrasiyasi sanog’i uchun mustaqil
shkalalardan foydalanish.
4 rasm. Uchburchakli diagrammaning asosiy xususiyatlari tasviri.
Agar 1 ni birlik deb yoki (100%) deb hisoblasak, a, v, s kesmalari A, V, S
komponentlarining N sistemasidagi konsentrasiyasi ulushiga javob beradi.
Ishning qulayligi uchun uchburchakning har bir tomoniga 100 bo’lmali
shkala chizadilar va bu shkalalardan har birini konsenrasiyasi (% da) sanog’i
uchun (faqatgina 1 komponentni) ishlatadiganlar.
N
1
va N
2
sistemalarning aralashuvidan yangi N sistemasi hosil bo’lsa ham
mayli. (4 rasm.)
Oqimlar bo’yicha butun va A, V komponentlari bo’yicha material balanslar
aralashuvining tenglamasini tuzamiz:
42
S komponenti bo’yicha balansni yozmaymiz, chunki bu nuqtaning 3
komponentli sistemasida joylashuvi diagrammada istalgan 2 komponentlar
konsenrasiyasi bilan aniqlanadi.
Sistemaning tenglamasini birgalikda echimi quyidagi munosabatga olib
keladi:
U uchburchakli diagrammaning asosiy xususiyatini ko’rsatadi: N
1
,
N
va N
2
nuqtalar bir to’g’ri chiziqda yotadilar. N nuqta N
1
N
2
kesmalarni ikki qismga
bo’ladi (N
1
va N
2
boshlang’ich sistemalari miqdoriga teskari proporsional holda).
Mutanosibliklar shuni ko’rsatadiki, N
1
N
2
va N nuqtalariga ma’lum bo’lgan
“richag usul”ni qo’llash mumkin, agarda tasvirlanayotgan N
1
va N
2
boshlang’ich
miqdori vektorlari uchun bitta yo’nalish qabul qilsak. N sistemadagi vektor uchun
esa teskari yo’nalishda bo’ladi.
1 misol. 5 rasmda muvozanat egri chizig’i va yordamchi b
L
q f(b
G
) egri
chizig’i keltirilgan. Bir marotabalik ekstraksiya jarayonini quyidagi boshlang’ich
ma’lumotlardan kelib chiqqan holda hisoblaymiz:
Xom-ashyo sarfi F
q 10000 kgG’soat. Xom-ashyodagi V komponentni
konsenrasiyasi x
F
q
52 % (massa) N nuqta sistemada aralashma konsenrasiyasiga
mos S
N
q 35 %.
Echish.
Uchburchakli diagrammaning AV qiymati X
F
q 52% bir chetga qo’ya turib,
xom-ashyoning F nuqtasini topamiz. FS to’g’ri chizig’ida sistemaning N nuqtasini
topamiz.
Bu nuqta aralashma konsenrasiyasiga javob beradi Sdg.
Yordamchi egri chiziqdan foydalanib, b
L
qf(b
G
) asta-sekin yaqinlashish
metodi bilan konoda GL ni topamiz. U N nuqta orqali o’tadi. SG
va SL to’g’ri
chiziqlarni uzaytirib, chetda, AV tomonidan R rafinatning va E ekstraktning
nuqtasini topamiz, bundan kelib chiqadiki ulardagi V komponenti:
X
R
q 32;
X
E
q
78.
43
Richag qoidasini R, F
va E nuqtalariga qullab topamiz:
Ekstrakt chiqishi
Richag qoidasini F, N va C nuqtalariga qo’llab olamiz:
Bu erdan aralashma xarajatlari miqdorini topamiz:
Aralashma miqdori:
Xuddi shunday G, N va L nuqtalardan G va L fazalari miqdorini topamiz:
bunda
G va L fazalaridagi aralashma miqdori:
44
Document Outline - TOSHKENT KIMYO – TEXNOLOGIYA INSTITUTI
Do'stlaringiz bilan baham: |
