T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 346 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
; 
; 
. 
Vodorod spektrida kuzatilgan barcha seriyalarni Balmerning umumlashgan ifodasi orqali 
ifodalash mumkin: 
,
Bu yerda m = 1, 2, 3, 4, 5, 6 – butun sonlar seriyalar tartibini belgilaydi, n=m+1, m+2, 
m+3,.... butun sonlar seriyadagi alohida chiziqlarni belgilaydi (168– rasm). 
Murakkab 
spektrlarni 
o‘rganish, 
ular 
qonuniyatlariga 
bo‘ysunmay 
joylashadigan 
chiziqlardan iborat ekanligini ko‘rsatdi. 
Yuqorida keltirilgan chiziqli spektrlar, Ridberg doimiysining umumiyligi kuzatilgan 
qonuniyatlar chuqur fizikaviy ma’noga ega ekanligini va uni tushuntirishga klassik fizika 
ojiz ekanligini bildirdi. 
Bor postulatlari 
1913 yilda
Daniyalik fizik N.Bor
atomga bog‘liq xususiyatlarni tushunib yetishga urinib 
ko‘rdi. U chiziqli spektrlarning empirik qonuniyatlarini, Rezerfordning atom yadroviy 
modelini va yorug‘likning nurlanishi va yutilishining kvant xarakterini (bir butun) yaxlit 
qilib bog‘lashga harakat qildi. Bor nazariyasi asosi ikkita postulatdan iborat. 
Borning birinchi postulati: statsionar holatlarda atom energiyani nurlatmaydi. Bunda, 
elektron doiraviy orbitada harakatlanib, quyidagi shartni qanoatlantiradigan impuls 
momentining diskret - kvantlangan qiymatlariga ega bo‘ladi: 
,
Bu yerda m – elektron massasi, 

– radiusi r
n
, bo‘lgan n - orbitadagi 
elektronning tezligi,
. 
Borning ikkinchi postulati: atomning energiyani yutishi va nurlashi bir statsionar holatdan 
ikkinchisiga o‘tishida sodir bo‘ladi. 
hν = E
n 
– E
m
,
Bu yerda, h

– nurlangan yoki yutilgan kvant energiyasi,E
n 
> E
m
, bo‘lganda kvant 
nurlanishi sodir bo‘ladi. 
2
2
1
1
seryasi
5 6 7
4
Breket
R
( n
, , ,....)
n










2
2
1
1
seryasi
6 7 8
5
Pfubd
R
( n
, , ,....)
n










2
2
1
1
seryasi
7 8 9
6
Xemfri
R
( n
, , ,....)
n


















2
2
1
1
n
m
R

,...)
3
,
2
,
1
(


n
n
r
m
n



h/2



---