T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 156 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Elektrostatik maydon energiyasi 
Elektrostatik maydon
– potentsial maydondir, shuning uchun unga kiritilgan 
zaryadlar potentsial energiyaga ega bo‘ladilar. 
q
1
va 
q
2
nuqtaviy zaryadlarning potentsial energiyalarini baholaymiz. Har bir zaryad, 
boshqa zaryad maydonida potentsial energiyaga ega bo‘ladi: 
,
, 

12
- 
q
2
– zaryadning 
q
1
zaryad turgan joyda hosil qilgan potentsialidir, 

21
- 
q
1
– zaryadning 
q
2
zaryad turgan joyda hosil qilgan potentsialidir. 
,
shuning uchun 
Yakkalangan zaryadli o‘tkazgich energiyasi 
O‘tkazgich 
q
- zaryadga, 
S
– sig‘imga va 

- potentsialga ega bo‘lsin. O‘tkazgich
zaryadini 
dq
ga oshiramiz. Uning uchun cheksizlikdan, (ya’ni 

= 0 bo‘lgan joydan) 
dq
zaryadni o‘tkazgichga ko‘chiramiz. Bu holda bajarilgan ish 
ga teng bo‘ladi, chunki 
, 
. 
Bajarilgan to‘la ish 
,
,
12
1
1



q
W
21
2
2



q
W
r
q
2
0
12
4
1




r
q



0
1
21
4

W
W
W


2
1
2
21
2
12
1
21
2
12
1












q
q
q
q
W



d
C
dq
dA






C
q


d
C
dq


2
2
0
0







C
d
C
d
C
A






C
q
q
C
A
W
2
2
2
2
2









---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 157 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Zaryadlangan kondensator energiyasi quyidagiga teng bo‘ladi: 
11-MA’RUZA: ELEKTRODINAMIKA ASOSLARI 
REJA: 
1.
 
Elektr toki 
2.
 
Tokning kuchi va zichligi 
3.
 
Om va Djoul-Lents qonunlarining integral va differentsial ko’rinishlari 
Elektr toki 
Agar o‘tkazgichning ikki nuqtasi orasidagi potentsiallar ayirmasi doimiy saqlansa
(

1
-

2
=
const
), o‘tkazgichichidan oldan farqli maydon hosil bo‘ladi. Bu maydon 
o‘tkazgichdagi erkin zaryadlarning bir tomonga yo‘nalgan tartibli harakatini yuzaga 
keltiradi. Bu holda musbat zaryadlar o‘tkazgichning katta potentsialli nuqtasidan kichik 
potentsialli nuqtasiga, manfiy zaryadlar esa, aksincha harakatlanadilar. 
Elektr zaryadining tartibli harakatiga 
elektr toki
deb aytiladi. 
Elektr tokini metallarda erkin elektronlarning, elektrolitlarda musbat va manfiy 
ionlarning, gazlarda esa musbat, 
manfiy ionlar va elektronlarning harakati hosil qiladi. 
Tok kuchi
deb, o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimi yuzasidan vaqt birligi ichida o‘tgan elektr 
zaryadiga miqdor jihatidan teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi. 
2
2
)
(
2
)
(
2
2
2
1











q
C
C
W

---