М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и

1. Шогирд одоби кондаси.
1
. ўз ишига яхши муносабатда булиш, яъни ўз касбини севиш.

---

2. Ўз ишига эътикод кўйиш ва унга ишониш.
3. Устоз олдида хокисор бўлиш, ўзининг сапбий одатларини тарк қилиш.
4. Кўриш лозим бўлмаган ҳамма нарсадан нигоҳни олиб қочиш.
5.Эшнтиш мумкин бўлмаган барча нарсаларга кулоқ солмаслик.
6. Барча нолойиқ ишлардан қўл тортиш.
7. Устозга зид бўлган кишилар билан муомала килмаслик.
П. Ш огирднинг устоз олдидаги бурч ва вазифалари.
1. Устозга итоатли бўлиш.
2. Устоз анъаналарини давом эттириш.
3. Устознинг панд- насихатларига амал килиш.
4. Устозга таклид қилнш.
5. Сабр - тоқатли бўлиш.
6. Иродали бўлиш.
7. Устознм юзини ерга каратмаслик, аксинча унинг обрўсини кўтариш.
8. Устознинг шаънига илик сўзлар олиб келиш.
9 Устознинг душмани билан дўст тутинмаслик.
10. Устознинг оила аъзоларини хурмат қилиш.
11. Устознинг кариндош- уругларини хурмат килиш.
12. Устознинг рухсатисиз хеч нарсага қўл теккизмаслик.
13. Бнровнннг нарсасига кўз оламтимаслик.
14. Устозига чексиз хурмат билан муносабатда бўлиш.
III. 
Ш огирднинг энг яхши хислатлари.
1. 
Устоз қабулига кирганда ёки усгозни кўрганда биринчи бўлиб, салом 
бериш.
2. 
Устознинг олдида оз гапириш ва бошини олдига эгиб туриш, кўзни хар 
томонга югуртирмаслик.
3. 
Агар масала сўрамоқчи бўлса, олдин устоздан ижозат олиш.
4. 
Устоз жавоб айтганда эътироз билдирмаслик.
5. 
Устоз олдида бошкаларни ғийбат килмаслик.
6. 
Ўтириб - туриш хурматини тўлиқ сақлаш.
ГУ. Шогирдлар рухий оламининг 
мухим замини.

---

Ўртоқлик, дўстлик, хамкорлик, ҳамжихатлик, садоқат, меҳр-мурувват, касб 
танлаш 
имконияти, 
ватанпарварлик, 
миллий 
ифтихор, 
инсонпарварлик, 
хушмуомалалийлик.озодалик, покизалик, самимийлик, зийраклик, ташаббускорлик, 
инсофлийлик, ростгўйлик, орномуслилик, андишалийлик, катталарни хурмат қилиш, 
соф мухаббатни қадрлаш, вазминлик, гўгрилик, миллатларни хурмат қилиш, ота- 
онасини хурмат килиш.
V. Устознинг шогирдлари ота - онасига бўлгаи муносабатлари.
1. Фарзандига хунар ўргатиш учун зиммасига олган вазифасини бажариш.
2. Ўз ваъдаси устидан чиқиш.
3. Ота-онага фарзанднинг қобиляти, хулқ-одоби тўгрисида очик гапириш.
IV. Устознинг шахсий фазилатлари
Сахийлик, одоблийлик, мехр-шафқатлийлик, мархаматлийлик, очиқ юзлик, 
ширин 
муомалалийлик, 
сабрлилик, 
талабчанлик 
иффатлийлик, 
игоатлилик, 
каноатлийлик, тўгри сўзлик, поклик, мулойимлик ва бошкалар.
VII. Ота-онанинг устозга бўлган муносабати
1. Устозга муруват кўрсатиш.
1. 
Утознинг фарзандига берган танбехини тўгри тушуниш.
3.Ф арзандига хунар ўрганишда керакли нарсаларни етказиб бериш.
4. Устозни рози килиш.
V n i . Ҳунармандлар холи бўлиши лозим бўлган салбий хусусиятлар.
1. Нопок йўллар билан алокада бўлмаслик.
2. Бошка хунармандларга нисбатан адоватда бўлмаслик, хасадгўйлик ва 
бошкалар мувоффакиятини кура олмаслик.
3. Хунарни факат бойлик орттириш мақсадида қўлламаслик.
4. Ж уръатсизлик, 
дангасалик, 
ялковлик, 
эринчоқлик, 
исрофгарчилик, 
такаббурлик ва ёлгон гапирмаслик.
IX. Хукармандларнинг одоб коидаси.
].Ўз хунарларинн нфлос ва шубхали даромадлардан асрайднлар.
2. Ҳуиарни бойлик ортириш манбаи деб эмас, балки хаётда муносиб ўрин 
эгаллаш максадида ўрганадилар.
3. Ўз ишининг усталарига доимо хурмат ва эхтиромда бўладилар.
4. Нопок йўллар оркали бойлик тўпловчилар билан алока килмайднлар.

---

5. Ишда камчиликка йўл кўймайдилар ва танлаган касбларига бефарқ 
бўлмайдилар.
6. Маҳсулотнинг асл бахосини билмаганлар билан тўғри муомалада бўладилар.
7. Агар олди берди тарзи билан боглик бўлса, кам бермаслик ва кўп ха к 
олмасликка интиладилар.
8. Агар иш \и собчи билан битадиган бўлса. ўзларининг хиссаларини жамият 
хиссасидан юқори қўймайдилар.
X. Ҳунармандларнинг касб маданияти.
1. Ҳунарни жамият тараккиётига хисса кўшиш максадида ўрганиш.
2. Х,унарни мехнатсиз даромадлардан асраш.
3. Устозлар анъанасига эхдиромда бўлиш.
4. М е\натсевар бўлиш.
5. Интизомли бўлиш.
6. Мувоффакиятсизликдан тушкунликка тушмаслик.
7. Қунарда ақилли тадбиркор бўлиш.
8. Рост сўзли бўлиш.
9. Покиза бўлиш.
10 
.Бир ишни киёмига етказмай туриб, иккинчи ишга ўтмаслик калол меқнат 
килиш.
XI. Устознинг касбий фазилатлари
1. 
Уз \ун ари га қизикиш, уни ёшларга сидқидилдан ўргатиш.
2. 
Уз қунарига янгиликлар киритиш
3. 
Ҳунари бўйича ўзидан кейин яхши, содик шогирдлар қолдириш.
XII. Ҳунярманд вя хяридор ўртясидяги муносябятлярдя одоб мезони.
Савдода поклик, х,алоллик. адолатлик тўгрилик. хушфеллик нафсни тийиш, 
камбагал бемораларга хайру эхсон килиш, махсулотнинг асл бахосини билмаганлар 
билан тўғри муомалада бўлиш, ваъдага хилоф иш қилмаслик, бажара олмайдиган 
ишга ваъда бермаслик.
Қайд этилган “Ота касб” ва “ Устоз шогирд" тизимларига оид анъаналар, мезон 
ва меъёрларни шакиллантириши ёшликдан бошланади. Улар ўқувчилар шахси 
тўгрисида тўла таъсиротга эга 
бўлиши учун қуйдаги кузатишларни мунтазам 
равишда ўтказиб бориш лозим:

---

I. 
Аник ўкув имкониятларини ўрганишда:
1. 
Ўкишга бўлган зхтиёж.
2. 
Ургатилган даражаси.
3. 
Тиббий хариталар асосида саломатлигини аниқлаб бориш.
4. 
Ўқишга бўлган кизикиш ҳолатини ривожлантириб бориш.
5. 
Билим, кўникма ва малакалар шакилланган холатларни маълум моделга 
келтириб тахлил килиб туриш.
II.
Билиш сифатини ўрганиб кўришга харакат килиб, ундаги:
1. 
Тилни ривожлантириб бориш.
2. 
Математик мантикини ўрганиб тугри йуналтириш.
3. 
Тестларга 
жавоб 
бериш 
қолатини 
ўрганиб 
мантикий 
фикирни 
ривожлантириш.
4. 
Умумий ўқув даражасини кўтариб ривожлантира бериш.
III. Ўқув материалларини дидактик нукгаий назаридан такомиллаштириб 
боришда:
1. 
Якка \олатдаги сабабларни аниклаб тўғри йўлга олиб келиш.
2. 
Гурух ҳолатндагн сабабларни аниклаб тўгрм йўналишга солиш.
3. 
Хатоларни бартараф этиш имкониятларини излаш.
IV. Ўқувчиларни ўқув жараенига бўлган ижодий эхтиёжларни аниклаб дидактик 
материаллар билан таъминлаш:
1. 
Ўқув жараёнларни якка ҳолатини ривожлаб бериш .
Укувчиларни ирода-хиссиёт томонларини ижобий холатига олиб келиш.
V.
Ўқув муассасани тавсифларини таъсироти :
1. Укувчилар орасидаги муносабатларни шакилланган холатни ўрганиш.
2.Ўкитувчи ва укувчилар орасидаги муносабатларни ўрганиб тахдил этиш
3. Ота - оналар ва ўкувчилар муносабатларни ўрганиб тахдил этиш.
4. Ота-оналар ва ўқитувчилар муносабатларни ўрганиб таллил этиш.
VI.
Ўқитувчини дидактик воситаларидан фойдаланишни ўрганиб тахлил этиш
1. 
Ўқувчиларни 
эхтиёжига 
караб дидактик 
воситалар билан 
ўкув 
жараёнини ташкил этиш.
2. 
Ўқитувчининг даре мақсадларига караб дидактик воситаларга бўлган 
эхтиёжни аниклаш.

---

II БОБ. МАКТАБ ЎКУВ РЕЖАСИДА МЕҲНАТ ТАЪЛИМ ИНИНГ 
КЎЙИЛИШ И, УНИНГ ТАРИХИЙ ТАРАҚҚИЁТИ
2.1. Мехнат таълим ининг давлат таълим стандарти
■
Стандарт умумий ўрта таълим мактаблари учун мехнат таълими фанидан ўқув 
дастури, ўқув методик қўлланма, дарслик ва бошка меъёрий материалларни ишлаб 
чикиш, ўкув тарбия жараёнини ташкил этиш хамда илмий тадкикотлар олиб бориш 
учун зарур бўлган меъёрий хужжатдир.
Битирувчиларнинг тайёргарлик даражасига қўйиладиган энг минимал талаблар:
Ўкувчиларнн мехнат таълими ва унинг мазмунига дойр касбларга йўналгириш 
фанидан:
- бозор иқтиеодиёти шароитида инсонларнинг яхши яшашида, фаолиятида тўгри 
касб танлашнинг ахамиятини турли касбларнинг инсонга қўядиган талабларини;
- касблар оламини, касблар шажараси, Ўзбекистон халк хўжалигидаги мухим 
касблар, касблар таснифлагичи;
- кичик мутахассислар тайёрлаш тизими: касблар, мехнат шарт-шароитлари, 
воситалари, предмети, максади бўйича шажараланиши, укувчиларни ўз қизикиши ва 
мойилликлари, ўэ характерининг ўзига хос хусусиятларини, ўз нерв тузилиши, 
психикаси, ўз кобилияти ва эхтиёжларини касблар тўғрисида маълумот олиш 
мактабларини айрим касб мехнат бозорн талаблари асосида эхтнёжнннг ўэгариб 
боришини, саломатлигининг танланган касбига мос келиши, худудда жойлашган 
ўрта-махсус касб-хунар ўкув юртларида таълим йўналишини ихтиёрий танлаш;
- ўқишни давом эттириш имкониятлари. Келгуси мавкеини билиши зарур.
Ўқувчилар касбларини тахлил қила олишни: ўзларининг шахсий сифатларини ва
саломатлик даражаларини тўғри бахолай олишлари, касбларнинг инсонга кўядиган 
талаблари билан ўзларининг индивидуал хусусиятларини тақкослай олишлари, 
шахсий касбий режаларини туза олишлари зарур.
Ўқувчилар халк хўжопиги бўлими, халк хўжалиги асосларини, халк хўжалигида 
рўй бераётган ислохотларни, бозор иқтисодиёти талабларини, давлат хусусий 
корхоналарини, кооперация, фирма, ширкат, концернлар, уларда ишлаб чиқаришни 
ташкил 
этиш 
шакллари, 
технологик 
жараёнлари, 
махсулотларни 
тайёрлаш 
боскичлари, табиатни ишлаб чикаришнинг зарарли таъсиридан му\офаза килиш, 
мақсулот 
кийматини 
арзонлаштириш 
йўллари, 
кишлок 
хўжапигида 
ишлаб

---

чиқаришнинг даврийлигини, маромли окимлиги: ишлаб чикаришни режалаштириш, 
ирригация ва мелиорация ишларини; мехнат конунчшшгини.
Уқувчиларда шаклланиши зарур бўлган кўникмалар: халк хўжалиги соҳалари 
билан танишиш, саноат, қишлоқ хўжалиги, ишлаб чикаришни бошкариш, ташкил 
этиш, корхоналарда мехнат интизомини яхшилаш; махсулот с и фати га таъсир этувчи 
омиллар, мехнат унумдорлигини ошириш, енгил, саноат ва бошка сохалар 
корхоналаридаги машиналарда ишлаш, носозликларини бартараф килиш, таъмирлаш; 
уй-хўжалик электр машиналарини ва асбобларини ишлата билиш, мехнат килиш ва 
шуларга ўхшаган кўникма-малакалар шакллантириш хамда уларга хос ва техника 
хавфсизлигига риоя қилишни уддалаш максадга мувофикдир.
' 
Мехнат таълим и йуналишлари. Мехнат таълими унинг материаллари асосида 
укувчиларни касбга йўналтириш таълими мавэуини куйидаги бешта йўналишларга 
бўлннади:
Егочга ишлов бериш технологияси.
Металлга ишлов бериш технологияси.
Газламага ишлов бериш технологияси.
Пазандачилик асослари.
Қишлоқ хўжалиги асослари йўналишлари белгиланган.
Мехнат таълимининг ДТСлари ва давлат дастурларида таъкидланганига биноан 
мактабнинг худудий эхтиёжига таяниб мехнат таълимини бошқа йўналишлар бўйича 
ташкил этиш мумкинлиги белгиланган.
Ушбу хар бир мехнат йўналишлари халк хунармандчилиги, ишлаб чикариш 
асослари ва касб танлашга йўналтириш билан узвий богланиб якунланади.
Умумий ўрта таълим муассасалари ўкув режасида мехнат таълимининг 
ўрни. Умумий ўрта таълим мактабларининг ўқув режасида мехнат таълими ўқув 
фанига 1 -4 синфларда хафтасига 1 соатдан, 5-7 синфларда хафтасига 2 соатдан ва 8-9 
синфларда хафтасига 1 соатдан, хаммаси бўлиб 408 соат вакт ажратилган.
Укувчиларни мехнатга тайёрлаш жараёнида касб-хунарга йўналтиришни янада 
кучайтириш, уларни замонавий ишлаб чикариш асослари, егочга, металлга ва 
газламага ишлов бериш технологияси, пазандачилик асослари, қишлоқ хўжалик 
асослари, бадиий мехнат технологияси ва машина элементлари йўналишлари бўйича 
билим, кўникма ва малакаларини эгаллашлари кўзда тутилган.

---

5-7 синфларда укувчиларнинг ижтимоий-эстетик диди ва дунёқарашини 
кенгайтирадиган, оилавий хаёт ва турмушда керак бўладиган юкорида кўрсатилган 
ўкув курслари ўқувчиларда миллий маданият ва анъаналарга мсҳр-мухаббат уйготади. 
8-9 синфларда қайд этилган хар бир меҳнат таълими йўналишларига хос ишлаб 
чикариш асослари хамда уларнинг мазмунида мавжуд касб-хунарларга йўналтириш 
курси таълим олувчиларнинг ижтимоий дунёқарашини кенгантиради, касб-ҳунар 
таълими йўналишларини онгли равишда танлашларига кўмаклашади.