X. Sanoqulov, D. Xodiyeva. M. Satbayeva mehnat va uni 0 6qitish metodikast

0 ‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirishda pedagoglarning
oldida turgan muhim vazifalar quyidagilar:
- o‘quvchilarni kasbga boMgan qiziqishlarini yanada takomil- 
lashtirish;
- uni kasb tan lash darajasiga yetkazish;
-ko‘p qirrali qiziqishga ega bo‘lgan o‘quvchilarda o‘ziga ko‘proq 
yoqqan sohani, kasbni tanlashga amaliy yordam berish;
- o‘quvchilarda mehnat qiluvchi kishilarga nisbatan hurmat 
xislatlarini tarbiyalab borish;
- o'quvchilarning o‘ziga xos qiziqishlarini e’tiborga olgan holda 
ularni asta-sekin jamiyat ijtimoiy mehnatiga jalb qilib borish;
- kasblar to‘g‘risida ma’lumotlami yetarlicha berib borish;
- inson mehnati bilan yaratilgan moddiy boyliklami har tomonlama 
tejash xislatlarni tarbiyalash;
- o'quvchilaming o‘zi qiziqadigan kasb yo‘nalishiga jalb qilish va 
egallangan bilimlami amalda qo‘llashlariga erishish;
- o‘quvchilarda mehnat va kasb tanlashga qiziqish uyg‘otish. Bu 
jarayon to‘g‘ri tashkil etilganda shaxsning bo‘lg‘usi kasbiy faoliyat 
subeykti sifatida shakllanishini ta’minlaydi.
Kasbga yo‘naltirish uzoq muddatli yalpi dasturlar asosida va 
milliy xalq hunarmandchilik kasblarini hisobga olgan holda amalga 
oshiriladi. Ayrim turdagi kasblarga yo‘naltirish bilan cheklanib 
qolmasdan, balki aniq iqtisodiy hududning turli sohalaridagi kadrlarga 
boMgan ehtiyojlarini hisobga olgan holda yoshlami sanoat, qishloq 
xo‘jaligining boshqatarmoqlaridagi kasblar va milliy hunarmandchilik 
kasblariga umumta’lim maktablarining mehnat ta’limi darslarldn 
yo‘naltirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Jumladan, boshlang'ich 
sinf o‘quvchilarini mehnat ta’limi va tarbiyasi jarayonida o'qililHdlgnn 
«Loy va plastillin bilan ishlash» ish turiga oid, hayk«llm>nhllk. 
kulolchilik, rassomchilik, «Gazlama va ip turlari bilan ishlttHh" Uh

---

turiga oid tikuvchilik, kashtachilik, do‘ppido‘zlik, ipakchiJik, to‘quv- 
chilik, dizaynerlik, “Turli va tabiiy materiallar bilan ishlash” ish turiga 
oid dehqonchilik, gulchilik, bog‘bonchilik, tadbirkorlikkasb-hunarlari 
to‘g‘risida ma’lumotlar berish, darslarni xalq milliy qadriyatlari 
asosida o‘qitishni tashkil qilish lozim bo‘Iadi.
0 ‘quvchilami kasbga yo'naltirishning asosiy maqsadi har bir 
o‘quvchiga individual ravishda kasb yoki mehnat faoliyati sohasini 
asosan va to‘g‘ri tanlashda yordamlashishdir. 0 ‘quvchilami kasbga 
у o‘ naltirish umumta’ lim maktabi ishining tarkibiy qismidir. Ma’ lumki, 
agar kasb to‘g‘ri tanlangan bo‘lsa, inson uchun mehnat quvonch, ijodiy 
ilhom manbayiga aylanadi. Kasb tanlashga yo‘Hash butun pedagoglar 
jamoasi tomonidan hal etiladigan umum maktab vazifasi hisoblanadi. 
Shu bilan birga, bu ishda mehnat ta’limr alohida o‘rinni egallaydi. 
0 ‘quvchilarni kasb tanlashdagi asosiy omillar ota-ona, muhit va 
ta’lim-tarbiyadir. Kasb tanlashning asosiy vazifasi o‘quvchilarni poli- 
texnik mehnat va malakalari bilan qurollantirishdan, ulami mehnat 
va ijtimoiy faoliyatga, kasblami ongli ravishda tanlashga, moddiy va 
ma’naviy boyliklami ishlab chiqarishda ishtirok etishga tayyorlashdan 
iboratdir. Maktabda kasb tanlash ishlari quyidagi maqsadlardan iborat:
1. 
0 ‘quvchilarni kichik sinflardan boshlab xalq xo‘jaligining turli 
tarmoqlari bilan tanishtirib borish.
2 .0 ‘quvchilami xalq xo‘ja!igining turli tarmoqlari bilan tanishtirib, 
ommaviy kasblarning mazmuni, sinfdan tashqari o‘tkaziladigan 
tadbirlarni amalga oshirish.
3. 
Kasb tanlashga yo‘Hash ishlarini olib borishdao‘quvchilarni aso­
san maktab joylashgan hududning korxona, tashkilotlarining ehtiyoji 
uchun zarur bo‘lgan kasb va mutaxassislarga yo'llash.
Kasb tanlash juda muhim masala bo‘lib, ko‘pincha o ‘quvchilar uni 
mustaqil hal qila olmaydilar. 0 ‘qituvchilarning ish tajribasi 
0
‘quv- 
chilarni kasb tanlashga yoMlashning farq va metodlarini belgilab bera- 
di. Ulardan asosiylari quyidagilardan iborat:
1. 
D arslarda kasb tanlashgayoMIash. Masalan, o‘qituvchi 
0
‘quv­
chilami mehnat mashg‘ulotlaridabajaradigan ish bilan bog‘liq kasblar 
bilan tanishtiradi. Chuninchi, yog‘och kesuvchi, rom yasovchi, durad- 
gorlik, tikuvchilik, oshpazlik va boshqa kasblar haqida bilim oladilar 
va tanishadilar.

---

2. Ekskursiyalarda kasb tanlashga yo‘llash. Odatda, ekskursiya- 
larda o‘quvchilami o‘quv rejasi doirasidan chiquvchi material bilan 
tanishtirishga qulay sharoit yuzaga keladi. Bu imkoniyatdan o‘quvchilami 
kasb tanlashga yo‘llash uchun foydalanish mumkin.
3. To‘g arak mashg‘ulotlarida kasb tanlashga yoMlash. To‘garak 
mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni turli kasblar bilan tanishtirishga ko‘p- 
roq imkoniyatlar vujudga keladi.
4. H a r xil mavzuda uchrashuvlar o‘tkazish. Odatda, umum- 
ta’lim maktablarni bitirgandan key in ishlab chiqarish sanoati muas- 
sasalarida ishlayotgan kishilar bilan suhbatlari o‘quvchilarda katta 
taassurot qoldiradi. Mehnat ta’limi jarayonida o‘quvchilar turli kasb 
egalari bilan tanishadilar.
5. H a r xil madaniy-ommaviy tad b irlar o‘tkazish. Kasb tanlashga 
yo‘llash ishining muvaffaqiyatli olib borilishiga yordam beruvchi har 
xil madaniy-ommaviy tadbirlar maktablarning ish tajribasidan ma’lum. 
Masalan, “Kasblar dunyosi”, “Kasb tanlashda shaxsiy va jamoat fikri” 
mavzusida munozaralar uyushtirish, kinofilmlami muhokama qilish 
shular jumlasidandir.
6. K asblar mazmunini chuqur o‘rganish. 0 ‘qituvchi muayyan 
kasblar to‘g ‘risida tasavvur berish uchun bir yo‘la barcha o‘quvchilar 
bilan ish olib borishdan tashqari bu kasb bilan yaxshilab tanishish istagi 
bo‘lgan o‘quvchilar bilan jiddiyroq ish olib boradi. 0 ‘quvchilami 
qiziqishlariga qarab guruh yoki mikrogumhlarga birlashtiradi. Bunda 
ishning turli-tuman tashkiliy formalari qo‘llaniladi. 0 ‘quvchilar o‘z 
kuchi bilan referat yozadilar, ekskursiyalar o ‘tkazadilar.
7. Fakultativ mashg‘ulotlar. Ayrim maktablarda fakultativ mash- 
g‘ulotlarga ajratilgan soatlaming ma’lum qismidan kasb tanlashga 
yoMlash ishi uchun foydalaniladi.
Kasb to‘g‘ri tanlanganda ular o‘z qobiliyatlarini va qiziqishlarini 
yaxshiroq ro‘yobga chiqarishlari hamda jamiyatga ko‘proq foyda 
keltirishi mumkin.
Kasbga yo‘Hash, qiziqtirish hamda malaka vako‘nikmalarini shakl- 
lantirishda o ‘quv jarayonidagi ta’lim-tarbiya ishlari muhim ahamiyat 
kasb etadi. Binobarin mehnat ta’limi fanlari bo‘yicha tarbiynvly l*h- 
laming o‘ziga xos xususiyatlari, maqsadi, vazifalarining bcqlyot* 
ahamiyati mavjud.

---

Kasbni to‘g?‘ri tanlash - inson turmushida muhim qadamdir, yosh 
avlodning butun hayotidagi muvofaqqiyati ko‘p jihatdan kasbning 
qanchalik to‘g‘ri tanlashiga bog‘liq.