Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

7-МАВЗУ. ТАЛАБ ВА ТАКЛИФ НАЗАРИЯСИ. БОЗОР МУВОЗАНАТИ 
1. Қуйидагилардан қайси бир талаб тушунчасининг мазмунини тўлароқ характерлайди? 
а) эҳтиёж, хоҳиш, истак; 
b) эҳтиёжнинг пул билан таъминланган қисми; 
c) баҳонинг мавжуд даражасида сотиб олиш мумкин бўлган товарлар миқдори; 
d) сотишга чиқарилган товарлар миқдори; 
e) юқоридагиларнинг барчаси. 
2. Маҳсулот баҳоси ва унинг сотиб олинадиган миқдори ўртасидаги тескари ёки қарама-
қарши боғлиқлик қандай қонун? 
а) таклиф қонуни;
b) нафлиликнинг камайиб бориш қонуни; 
c) талаб қонуни;
d) унумдорликнинг пасайиб бориш қонуни; 
e) юқоридагиларнинг барчаси. 
3. Талаб қонунидан қандай хулоса чиқариш мумкин? 
а) юқори баҳолар истеъмолчининг харид қилиш истагини сусайтиради, паст баҳолар эса 
кучайтиради; 
b)истеъмолчи маҳсулотнинг қўшимча бирлигини фақат унинг баҳоси пасайган шароитда 
сотиб ола бошлайди; 
c) баҳоларнинг пасайиши истеъмолчи пул даромадининг сотиб олиш лаёқатини ёки реал 
даромадини оширади; 
d) маҳсулот баҳоси ўсганда истеъмолчи унинг ўрнини босувчи арзонроқ товарларни 
сотиб олишга ҳаракат қилади; 

---

398 
e) юқоридаги барча хулосаларни. 
4. Бирор маҳсулотга баҳо ва истеъмолчи диди ўзгрмай қолганда унга бўлган талаб 
қуйидаги ҳолатлардан қайси бирида камаяди? 
а) бозордаги истеъмолчилар сони ўзгармай қолганда; 
b)истеъмолчи пул даромади ортганда; 
c) ўрнини босувчи товарлар баҳоси пасайганда; 
d) келгусида баҳо ва пул даромадининг ўзгариши кутилмаганда; 
e) юқоридаги барча ҳолларда. 
5. Таклиф тушунчаси нимани характерлайди? 
а) ишлаб чиқариши имкониятининг кенгайишини; 
b) иқтисодий ресурсларнинг тўлиқ банд қилинганлигини; 
c) баҳонинг ҳар бир даражасида ишлаб чиқаришга қодир бўлган ва бозорга 
сотишга чиқарадиган товарлар миқдорини; 
d) бирор маҳсулотнинг ишлаб чиқарувчилари сонини; 
e) юқоридагиларнинг барчаси. 
6. Қуйидаги ҳолатлардан қайси бири корхонага қисқа вақт ичида қўшимча ресурсларни 
жалб қилиб, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтириш имконини беради? 
а) ресурсларга юқори баҳолар; 
b) корхона маҳсулотига юқори баҳолар; 
c) ишлаб чиқариш қувватларининг тўлиқ банд қилинганлиги; 
d) ўрнини босувчи товарлар баҳосининг ўсиши; 
e) юқорида барча ҳолатлар. 
7. Қуйидаги омиллардан қайси бири алоҳида товарлар таклифига ўз таъсирини 
кўрсатмайди? 
а) баҳолар;
b) ишлаб чиқариш харажатлари даражаси; 
c) технология;
d) ресурслар унумдорлиги;
e) истеъмолчилар сони. 
8. Истеъмолчи сотиб олиш мумкин бўлган товарлар миқдорига қуйидагилардан қайси 
бири таъсир кўрсатмайди? 
а) баҳолар;
b)истеъмолчи пул даромадлари;
c) истеъмолчи диди; 
d) бозордаги сотувчилар сони;
e) даромадлар ва баҳоларнинг ўзгаришининг кутилиши. 
9. Баҳонинг 20% ошиши ҳисобга талаб қилинадиган маҳсулот миқдори 15% га камайса 
талаб-нинг баҳоли эгилувчанлик коеффиценти қандай миқдорни ташкил қилади? 
а) 0,78;
b) 0,84;
c) 0,75;
d) 0,81;
e) 0,85. 
10. Баҳонинг 25% ошиши ҳисобга бозорга чиқариладиган товарлар миқдори 15% га 
кўпайса таклифнинг баҳоли эгилувчанлиги коеффиценти қандай миқдорни ташкил 
қилади? 
а) 0,75;
b) 0,65;
c) 0,60;
d) 0,70;
e) 0,80. 
11. Даромад самараси нимада номоён бўлади? 
а) истеъмолчи пул даромадининг ўсишида; 
b)истеъмол товарлари баҳосининг ўсишида; 

---

399 
а) истеъмолчи реал даромади ортиши оқибатида турли ҳил товарлар сотиб 
олишҳажмининг ўсишида; 
d)истеъмолчи номинал даромадининг ўсишида; 
e)истеъмолчи пул даромадининг баҳоларга қараганда тезроқ ўсишида. 
12. Қуйидаги формула нимани билдиради? Q
ти
= Р ... Рп; Л; Т;... 
а) таклиф функциясини; 
b) таклифнинг баҳоли функциясини; 
c) талаб функциясини; 
d) талабнинг баҳоли функциясини; 
e) юқоридагиларнинг барчасини. 
13.Қуйидаги формула нимани билдиради? Q
ти
=Р 
а) таклиф функциясини; 
b) таклифнинг баҳоли функциясини; 
c) талаб функциясини; 
d) талабнинг баҳоли функциясини; 
e) юқоридагиларнинг барчасини. 
14. Алоҳида товарларга талаб деганда нимани тушчунасиз? 
а) алоҳида товарга бўлган эҳтиёжни; 
b) алоҳида товарнинг қандайдир миқдорини сотиб олишга бўлган ҳоҳиш-истакни; 
c) алоҳида товарнинг маълум вақт ичида баҳоларнинг ҳар бир даражасида сотиболиш 
мумкин бўлган миқдорини; 
d)истеъмолчининг сотиб олиш лаёқатини; 
e) юқоридагиларнинг барчасини. 
15. Алоҳида товарлар таклифи деганда нимани тушунасиз? 
а) ишлаб чиқарувчининг алоҳида товарни ишлаб чиқариш имкониятини; 
b) ишлаб чиқарувчининг алоҳида товарни ишлаб чиқаришга бўлган ҳоҳишини; 
c) ишлаб чиқарувчининг маълум даврда баҳоларнинг ҳар бир даражасидаалоҳида 
товарнинг сотишга чиқарадиган миқдорини; 
d) ишлаб чиқариш технологиясини; 
e) юқоридагиларнинг барчасини. 
16. Ўрнини босиш самараси нимада намоён бўлади? 
а) истеъмолчи сотиб олиш лаёқатининг ўсишида; 
b) бир-бирини тўлдирувчи товарлар баҳосининг тушишида; 
c) товарлар баҳоси тушиши оқибатида истеъмолчи нисбатан қиммат товарларнианча 
арзон бошқа товарлар билан алмаштириш имконига эга бўлишида; 
d)истеъмолчи реал даромадининг ўсишида; 
e) юқоридаги барча ҳолларда. 
17. Товар ва хизматларнинг нафлилигн нима? 
а) фойдалилиги;
b) баҳога эга бўлиши;
c) эҳтиёжни қондириш лаёқати; 
d) истеъмол хусусиятига эга бўлиши;
e) айирбошлашга лаёқатлиги. 
18. Нима учун айнан бир товарнинг навбатдаги харид қилинган бирлигининг нафлилиги 
пасайиб боради? 
а) истеъмолчи дидининг ўзгариши сабабли; 
b) товар таклифининг ўсиши сабабли; 
c) айнан шу товарга эҳтиёжнинг қондириб борилиши сабабли; 
d) айнан шу товар баҳосининг ўсиши сабабли; 
e) ўрнини босувчи товарлар мавжуд бўлиши сабабли. 
19. Айнан бир товарнинг навбатдаги бирлиги камайиб борувчи наф келтириб 
борса,истеъмол-чи унинг қўшимча бирлигини қачон сотиб ола бошлайди? 
а) истеъмолчи даромадлари ортганда; 
b) шу товарнинг баҳоси ўсиб борганда; 

---

400 
c) шу товарнинг баҳоси пасайиб борганда; 
d) шу товар таклифи ўсганда; 
e) ўрнини босувчи товарлар мавжуд бўлмаганда. 
20. Кейинги нафлиликнинг пасайиб бориш қонуни ишлаб чиқарувчи (сотувчи)нинг 
қандай қарор қабул қилишига олиб келади? 
а) ишлаб чиқариш (сотиш) ҳажмини қисқартиради; 
b) товар таклифини чеклайди; 
c) товар баҳосини пасайтиришга мажбур бўлади; 
d) талабнинг ўсишини кутади; 
e) бошқа товар ишлаб чиқара бошлайди. 
21. Истеъмолчида қуйидаги товарлардан қайси бирининг навбатдаги қўшимча 
бирлигини сотиб олишга интилиш нисбатан паст бўдади? 
а) озиқ-овқатлар;
b) кийим-кечаклар;
c) автомашина; 
d) маданий-маиший буюмлар;
e) хизматлар. 
22. Истеъмолчи ойлик даромадининг 40000 сўмини озиқ-овқат ва кийим-кечакка 
сарфлайди деб фараз қиламиз. Озиқ-овқат бирлигининг баҳоси 500 сўм, кийим-
кечакники 1000 сўм бўл-са, у даромадининг шу даражасида қуйидаги муқобил 
вариантлардан қайси бирини танлаш имкониятига эга бўлади? 
Озиқ – овқат (дона) 
Кийим – кечак (дона) 
A 
10 
15 
B 
15 
10 
C 
40 
20 
D 
20 
50 
E 
20 
20 
23. Истеъмолни қондиришнинг бир ҳил даражасини таъминлайдиган қуйидаги товарлар 
тўпламидан қайсиси фарқсиз эгри чизиғида жойлашмайди? 
Озиқ – овқат (дона) 
Кийим – кечак (дона) 
A 
15 
50 
B 
20 
30 
C 
10 
20 
D 
40 
25 
E 
30 
25 
24. Истеъмолчи хулқи назариясига кўра у товарларнинг қандай тўпламини бошқасига 
нисба-тан афзал кўради? 
а) ўрнини босувчи товарлар тўпламини;
b) озиқ-овқат товарлари тўпламини; 
c) ҳар қандай товарларнинг кўпроқ тўпламини (миқдорини); 
d) кийим-кечак буюмлари тўпламини;
e) хизматлар тўпламини. 
25. Истеъмолчининг шахсий танловига асосий таъсир кўрсатувчи омил нима? 
а) товарлар камёблиги;
b)истеъмолчи диди; 
c) даромади (бюджети)нинг чекланганлиги; 
d) товарлар таклифи;
e) солиқлар даражаси. 

---

401 
26. Истеъмолчи танлови нимага каратилади? 
а) баҳоси арзон товарларни сотиб олишга;
b) баҳоси юқори товарларни сотиб олишга; 
c) чекланган бюджети (даромади) доирасида ўзининг эҳтиёжини энг юқори даражада 
қондиришга; 
d) нафлилиги юқори бўлган товарларни сотиб олишга; 
e) чекланган бюджети доирасида ҳар қандай товарларни сотиб олишга. 
27. Нафлиликни максималлаштириш қоидасининг мазмуни нимадан иборат? 
а) ҳар қандай товарларнинг энг кўп миқдорини сотиб олишдан; 
b) турли ҳил товарларнинг энг кўп миқдорини сотиб олиш; 
c)пул даромадини товарларнинг ҳар бир турини сотиб олишга сарфланган охирги сўм 
бир хил қўшимча наф келтирадиган қилиб тақсимлаш; 
d) камёб товарнинг энг кўп миқдорини сотиб олиш; 
e) пул даромадини барча товарларга мутоносиб тақсимлаш. 
28. Нафлиликни максималлаштириш қоидасига нима таъсир кўрсатади? 
а) даромадларнинг ўзгариши;
b)истеъмолчи диди; 
c) ҳар хил товарлар баҳосининг ўзгариши;
d) ўрнини босувчи товарлар баҳоси; 
e) юқоридагиларнинг барчаси. 
29. Таклиф қонуни нимани ифодалайди? 
а) баҳонинг ўсиши билан сотишга чиқариладиган товарлар миқдорининг ортишини; 
b) баҳо пасайиши билан сотишга чиқариладиган товарлар миқдорининг ортишини; 
c) баҳо билан сотишга чиқариладиган товарлар миқдори ўртасидаги тўғридантўғри 
боғлиқликни; 
d) баҳо билан сотишга чиқариладиган товарлар миқдори ўртасидаги тескари 
боғлиқликни; 
e) юқоридагиларнинг барчасини. 
30. Маҳсулот баҳоси ўзгармай қолганда қуйидагилардан қайси бири таклифнинг 
қисқаришига олиб келади? 
а) ресурслар баҳосининг пасайиши; 
b) технологиянинг такомиллашуви; 
c) солиқларнинг камайиши ва давлат субсидияларинииг ўсиши; 
d) келгусида маҳсулот баҳоси ўсишининг кутилиши; 
e) юқоридагиларнинг барчаси. 
31. Қуйидаги ҳолатдардан қайси бирида мувозанатли баҳо ўзгариш тамойилига эга 
бўлмайди? 
а) талаб > таклиф;
b) талаб < таклиф
c) талаб = таклиф; 
d) эҳтиёж = ишлаб чиқариш имконияти;
e) юқоридаги барча ҳолларда. 
32. Вақт омили ҳисобга олинганда қандай мувозанатликлар фарқланади? 
а) бир лаҳзалик;
b) қисқа даврли;
c) узоқ даврли; 
d) барқарор;
e) юқоридаги барча. 
33. Ишлаб чиқаришни қайта қуроллантириш, янгилаш, қўшимча қувватлар вужудга 
келтириш ва тармоқда янги корхоналарнинг пайдо бўлиши мувозанатликнинг қайси 
турига таъсир кўрсатади? 
а) бир лаҳзалик;
b) қисқа даврли;
c) узоқ даврли; 

---

402 
d) барқарор;
e) юқоридагиларнинг барчасига. 
34. Вақтнинг иқтисодий қиммати қуйидагилардан қайси бири учун нисбатан юқори? 
а) ишсизлар;
b) малакасиз ишчилар;
c) нафақахўрлар; 
d) корпорация бошқарувчилари;
e) талаблар. 
35. Қуйидаги моделлардан қайси бир ресурслар, маҳсулотлар ва даромадлар ҳаракатини 
акс эттиради? 
а) доиравий айланишлар модели; 
b) ялпи талаб ва ялпи таклиф модели; 
c) даромадлар ва харажатлар модели; 
d) товар миқдори ва пул массаси модели; 
e) юқоридагиларнинг барчаси.