Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

3. Нарх-навога нисбатан муносабатларнинг шаклланишига хос қуйида 
келтирилган икки иқтисодий тизим учун тўғри мувофиқликни ўрнатинг. 
а) эркин бозор иқтисодиёти; 
б) режали иқтисодиёт. 
1) нарх-наво қатъий белгиланади ва давлат унинг устидан назорат ўрнатади; 
2) нарх либераллаштирилади, яъни эркин нархга ўтилади; 
3) нархни ишлаб чиқарувчи эмас, балки нарх қўмитаси белгилайди ва кучли нарх 
интизомини ўрнатади; 

---

361 
4) нарх бозорда шаклланади; 
5) давлат ўрнатган нархдан четга чиққан корхоналар жазоланади; 
6) ишлаб чиқарувчига ҳам, истеъмолчига ҳам нима қилиш лозимлигини бозордаги нарх 
кўрсатади; 
7) нархлар субъектив тарзда белгиланиб, корхоналар ҳар қандай қилиб бўлса ҳам, режа 
кўрсаткичларини бажаришга интиладилар; 
8) нарх марказлашган тарзда белгиланиб, унинг ахборот бериши чекланади; 
9) корхоналар ўз ишлаб чиқариш самарадорлигининг қандайлигини билиш имкониятидан 
махрум бўладилар, “ниқобланган” кўрсаткичларга эга бўладилар; 
10) нархнинг эркин шаклланиши механизми орқали корхона ва харидорлар жуда муҳим 
ахборотларга эга бўладилар. Улар нимани, қачон ва қаерда, қандай харажат билан ишлаб 
чиқариш ва сотиш, сотиб олиш мумкинлиги ҳақидаги маълумотларга эга бўладилар. 
4. Қуйида эркин бозор тизими ва маъмурий-буйруқбозлик иқтисодиёти шароитла-
рида ишлаб чиқариш соҳасида уларга хос бўлган сифатлар учун тўғри мувофиқлигни 
ўрнатинг. 
а) эркин бозор иқтисодиёти; 
б) ва маъмурий-буйруқбозлик иқтисодиёти; 
1) нимани, қанча ишлаб чиқаришни, кимга сотишни ишлаб чиқарувчи ҳал қилади; 
2) нимани, қанча ишлаб чиқаришни, кимга сотишни давлат режалаштиради; 
3) жойларда бир томонда кераксиз маҳсулотларнинг ғамламалари, иккинчи томонда зарур 
маҳсулотларнинг тақчиллиги пайдо бўлади; 
4) ортиқча маҳсулот ғамламалари ҳам, тақчиллик ҳам бўлмайди; 
5) ишлаб чиқариш кучларини қандай жойлаштириш, уларни қаерга қуриш, керакли ёки 
қўшимча ишчи кучини ишлаб чиқариш жараёнига жалб қилиш керак ёки нокераклиги каби 
масалаларни тегишли маъмурий ваколатли ташкилотлар ҳал қиладилар; 
6) ишлаб чиқариш кучларини қандай жойлаштириш, хусусий корхона ёки қўшма корхона 
қуриш лозимми, ишчи кучини ёллаш ёки янги технологияни жорий қилиш керакми? ва бу 
каби саволларга жавобни бозор белгилаб беради; 
7) “ким ушбу маҳсулотни сотиб олиш мумкин” масаласини ечишда истеъмолчи (харидор) 
эмас, балки ишлаб чиқарувчи ўз измини ўтказади; 
8) ишлаб чиқарувчи эмас, балки истеъмолчи (харидор) ўз измини ўтказади; 
9) маҳсулот қатъий тасдиқланган лимитга биноан тақсимланади; 
10) маҳсулот истеъмолчи хоҳиш, имкониятларига қараб керакли миқдорда, эркин нархларда 
айирбошланади.