Microsoft Word ihyo tafakkur ziyouz com doc

АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ МАХЛУҚЛАРИ ТЎҒРИСИДА ТАФАККУР ҚИЛИШ 
 
Билгинки, олам ва борлиқдаги ҳар бир нарса Аллоҳнинг иши ва яратган махлуқларидир. 
Шунингдек, ҳар бир заррада Аллоҳнинг ўзига хос қудрати, улуғлиги ва буюк зот эканлигини 
намойиш этадиган ажойиб ва гаройиб ҳикматлар мавжуд. Бу ҳикмат ҳисобини охирига қадар 
билиш асло мумкин эмас. Агар денгиз буни ҳисоблашда сиёҳга айланса, албатта, унинг ўндан 
бирини ҳам тугатмасдан олдин тугаб қоларди. Лекин биз унинг ҳар бирига тўхталмасдан 
умумий ҳолда кўриб ўтамиз, холос. 
Оламдаги мавжудот аслини билиб бўлмайдиган нарсалардан ҳам иборат бўлиб, у тўғрисида 
тафаккур қилиш бизга буюрилмаган. Бу оламда биз билмаган қанчадан-қанча мавжудот 
мавжуд. Аллоҳ таоло айтганидек: 
У яна минишингиз учун ва зийнат сифатида отлар, хачирлар ва эшакларни 
(яратди). Яна, сизлар (хали) билмайдиган нарсаларни ҳам яратур. (Нахл сураси, 8-
оят)
Ер ундирадиган нарсалардан, (одамларнинг) ўзларидан ва яна улар 
билмайдиган нарсалардан иборат барча жуфтларни яратган зот (Аллоҳ) тасбеҳ 
айтилишга лойикдир. (Ёсин сураси, 36-оят)
Биз (ўрнингизга) сизларга ўхшаганларни алмаштириб кўйишга ҳамда сизларни 
ўзларингиз билмайдиган ҳолат — суратда қайта пайдо килишга ҳам (ожиз эмасмиз). 
(Воқеа сураси, 61-оят)
Шунингдек, оламдаги мавжудот асли ва тури маълум бўлса-да, тафсили маълум бўлмаган 

---

Иҳёу улумид-дин. Тафаккур китоби. Имом Ғаззолий 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
15
нарсалардан ҳам иборат. Буларнинг тафсили тўврисида тафаккур қилиш мумкин. Ўз навбатида, 
у кўз идрок қиладиган ва идрок қилмайдиган нарсага бўлинади. Кўз идрок қилмайдиганларга 
фаришталар, жинлар, шайтонлар, арш, курси ва ундан бошқалар киради. Буни идрок этиш ва 
тавсифлашга фикр ожизлик қилади. Бундан кўра кўз билан кўриб, билиш имкони бўлган 
нарсалар тафсилига ўтаилик. Бунга етти қат осмон ва ер ҳамда у иккиси орасидаги мавжудот 
киради. Осмон ўзидаги юлдузлар, қуёш, ой ва ҳар бирининг ўз йўлида ҳаракати, чиқиши ва 
ботиши билан кўриниб туради. Ер эса кўз ўнгимизда тоғлар, маъданлар, анҳорлар, денгизлар, 
ҳайвонот ва набототлари билан гавдаланади. Осмон ва ер орасини ҳаво эгаллаган бўлиб, бу 
бўшлиқни булутлар, ёмғирлар, қорлар, чақмоқ, қалдироқ, момақалдироқ, учар юлдузлар, 
қаттиқ эсувчи шамоллар мавжуддиги орқали идрок қиламиз. Мана шулар самовот, ер ва иккиси 
орасида кўриниб турадиган жинслардир. 
Ҳар бир жинс навларга бўлинади. Ҳар бир нав қисмларга ажрайди. Ҳар бир қисм синфларга 
тармоқланган. Бунинг тармоқланиш сифати, кўриниши, зоҳирий ва ботиний таркибининг ҳар 
хил бўлишида ҳад-чегара йўқ. Ҳар қайсиси фикрни ўзига жалб этадиган бир олам. Осмонда 
муаллақ турган ҳар бир зарра, ердаги жамодот, ҳайвонот, наботот, фалак ва юлдузларнинг 
ҳаракатида ўзига хос бир ҳикмат ёки икки ҳикмат ёки ўнта ҳикмат ёки мингта ҳикмат мавжуд. 
Ҳар бири Аллоҳ таолонинг ваҳдоният (яккаю ёлғиз)ига гувоҳлик бериб, унинг жалолияти ва 
буюклигини исботлайдиган белги — аломатлардир. 
Аллоҳ таоло айтганидек, Қуръони карим бу оят-аломатлар тўғрисида тафаккур қилишга 
ундаб ворид бўлган: