5- mavzu: Turkiygo`y qabilalarning ilk vatani va oriylar muammosi

Oriyl Oriylar o‘zi kimlar ?
“Avesto”ga ko‘ra 
ular ijtimoiy hayotda jamoaning erkin, ozod, 
jangovor mulkdorlar tabaqasi bo‘lib, mana shu 
tabaqa o‘z urug‘- aymoqlaridan farqli o‘laroq 
“Avesto”da “ozodlar” ya’ni “Oriylar” deb 
uyritilgan. Oriylar Vatani “Arriana Vaychax” deb 
atalgan. Ko‘chmanchi chorvador qabilalar 
ichidan chaqqon chavondoz, suvoriy oriylar 
tarkib topib ular o‘zlarini ozod va erkin 
sezardi.Ular tom ma’noda dastlabki sinfiy 
jamiyatning aslzodalar tabaqasi edi. 

---

A.Asqarov oriylar masalasida quyidagi xulosaga 
kelgan: ular Evroosiyo cho‘l va dasht mintaqalari 
chorvador qabilalarining iqtisodiy yuksalishidagi 
ko‘chmanchilik 
hayot 
bosqichining 
ijtimoiy 
mahsuli, 
ularning 
jangovor 
qatlami, 
sinfiy 
jamiyatning aslzodalar tabaqasidir. Ular turkiyda 
so‘zlashgan. Mil.avv. 2 mingyillikning o‘rtalaridan 
O‘rta Osiyo mintaqasiga ommaviy kirib kelgan va 
shu tariqa ilk o‘rta asrda turkiy- so‘g‘diy ijtimoiy 
etnomadaniy maydon tarkib topgach, keyinchalik 
o‘zbek va tojik xalqlari shakllangan.( Hindiston 
Xarappa madaniyati haloqatini oriylar bosqini 
bilan bog‘laydi

---

Keyingi yillarda, shu paytgacha oriylar deb atab kelingan 
Evroosiyoning 
bepoyon 
dashtlarida 
yashagan 
ko‘chmanchi chorvador xalqlarning aslida turkiy xalqlar 
ajdodlari ekanligi ko‘plab aniq ilmiy dalillar asosida 
ko‘rsatib berilmoqda. A. Asqarov, A.Xo‘jaev, M. Is’hoqov, 
A. Aytboev kabi olimlar ham arxeologik, ham xitoy va 
mahalliy yozuvlarni tahlil qilish mobaynida ushbu 
masalada ishonchli ilmiy dalillar keltirishmoqda. Bu 
olimlarning ta’kidlashicha, xitoyliklar bundan 2,5 - 3 
ming yilar muqaddam Xitoyning shimoliy va g‘arbiy 
tomonida yashagan xalqlarni “xu”, “xulu”, “xude”, “rung”, 
“rungdi”,”sirung”, “shanrung”, “chyuanrang”, “dingling”, 
“di”,”dili”, deb atashgan 

---

Insoniyat biologik tuzilish jihatdan umumiylikka 
ega va er sharidagi barcha insonlar bir biologik turga 
mansubdir. Lekin dunyoning mavjud etnik manzarasi 
turli mintaqalarda yashayotgan insonlar tana tuzilishi, 
ranggi, soch turi, yuz-qiyofasiga ko‘ra rang-barang, 
ya’niki antropologik tuzilishiga ko‘ra turli-tuman 
ko‘rinishga ega. Insonlar orasidagi o‘zaro farqli 
xususiyatlar irqiy tasniflash orqali tahlil qilinadi. Irqiy 
tasniflashda insonning sochi shakli, uchlamchi soch 
qoplami, teri tuzilishi, sochning rangi, ko‘z rangi, 
bo‘yi, tananing proporsiyasi, tananing bosh qismining 
tuzilish shakliga ko‘ra farqlanadi.

---

Qozoq, Qirg‘iz va Qaroqolpoqlar - “Janubiy Sibir” 
tipiga kiradi 
Tog’‘li tojiklar, Turkmanlar - “Zakaspiy” tipining 
vakllari 
O‘zbeklar va voha tojiklari – “ O‘rta Osiyo ikki daryo 
oralig‘i” tipiga kiradi.