Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

 
Keywords:
 Selection, fiber quality, micronaire, blending, salinity. 
Республикамиз суғориладиган ерларнинг турли даражада шўрланган 
майдонлари йилдан-йилга кўпайиб бормоқда. Адабиётларда келтирилишича 
Республикамизда суғориладиган 45,0 % га яқин майдон турли даражада 
шўрланишга эга эканлиги келтириб ўтилган. Бу майдонларнинг мелиоратив 
ҳолатини бирданига яхшилаб бўлмайди, чунки, бунга катта маблағ талаб 
этилади. Шўрланган тупроқ шароитида ғўза ва бошқа маданий экинлардан 
юқори ва сифатли ҳосил олишнинг яна бир муҳим омили бу ҳам бўлса шўрга 
бардошли янги навларни яратиш ва уларни кенг жорий этишдир. 
Шўрланган тупроқ шароитида ўсимликларнинг ўсиши ва ривожлашида 
моддалар алмашинуви ҳамда бошқа биокимёвий жараёнларнинг ўзгариши 
олинадиган маҳсулотнинг сифатига ҳам салбий таъсир этади. Шунингдек
экологик муҳитнинг бузилиши, тупроқ шўрланиш майдонларинг ошиши, сув 
танқислиги ва бошқа муаммоларнинг юзага келиши, генетика ва селекция 
фанлари олимлари олдига долзарб масала, яъни селекция учун юқорида 

---

315 
кўрсатилган омилларга чидамли янги донорларни қидириш ва улардан янги 
ғўза навларини яратиш мажбуриятини қўяди. 
Шўрга бардошли навларни яратишда генетик ва селекциянинг турли 
услублардан ва табиатда мавжуд ёввойи ва рудерал шакллардан 
фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Шуларни инобатга олиб янги шўрга 
чидамли ғўза навларини яратиш мақсадида турли геномлар асосида 
яратилган юқори тола сифатли, сермаҳсул, шўрга бардошли Гулистон, С-
5707, С-5706 ва С-5709 (галофитлар) навлари ҳамда эртапишар, серҳосил, 
вилтга чидамли (глюкафитлар) Т-2674, Т-7211, Т-374, Т-45/573 тизмалар 
политестерли топкросс чатиштириш ишлари олиб бориш учун бошланғич 
ашё сифатида тўлиқ ўрганилди. Бунда морфобиологик, қимматли хўжалик 
белигиларини ўрганиш билан бир қаторда тола сифатини баҳолашга 
алоҳида аҳамият берилди.
Тадқиқотларда оналик сифатида иштирок этган шўрга чидамли 
навларнинг тола микронейри 4,3-4,4 ни, нисбий узулиш узунлиги 33,6-35,2 
гача, тола узунлиги белгиси эса 1,23 дюймни ташкил қилди. 
Тестер сифатида иштирок этадиган тизмаларда тола микронейри Т-2674 
(4,6 mic), Т-7211 (4,7
 
mic) ташкил қилган бўлса, Т-375, Т-45/573 тизмалари 
(4,4 mic) эга бўлди. Нисбий узулиш узунлиги белгиси бўйича оталик 
сифатида иштирок этадиган тизмалар 31,8 дан 33,7 г/с. тексни намаён қилди. 
Тола узунлиги белгисини таҳлили шуни кўрсатадики, Т-374 ва Т-45/573 да 
тола узунлиги мос равишда 1,22 ва 1,28 дюймни ташкил этган бўлса, 
нисбатан калта тола Т-2674 (1,13), Т-7211 (1,16) тизмаларда кузатилди. 
жадвал