O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

SINFGA KIRUVCHI USULLARDA PAYVANDLASH 
 
l-§. Ultratovush yordamida payvandlash 
 
111-rasmdagi sxemadan ko‘rinadiki, magnitostruksion 
(2)
ga to‘lqin uzatgich (3) kovsharlangan. To‘lqin uzatgich 
uchligi (4) odatda, asbobsozlik po‘latdan tayyorlangan 
bo‘lib, u bilan tayanch elektrod (5) orasiga payvand- 
lanadigan listlar (6) qisilgan. Listlarni kontakt yuzasida 
mexanik tebranishlar hosil qilish uchun o‘zgaruvchan magnit 
maydon ta’sirida o‘lchamlari o‘zgaradigan nikelli temir 
(permaloy), kobaltli temir (permendyur) qotishmalaridan 
foydalaniladi. 

---

224 
94-rasm. 
Ultratovush yordamida payvandlash 
qurilmasining sxemasi: 
1 – magnitostruksion tebratkich; 2 – chulg‘am; 3 – to‘lqin uzatkich; 
4 – uchlik; 5 – elektrod; 6 – zagotovkalar. 
Agar chulg‘am (2) yuqori chastotali o‘zgaruvchan tok 
manbaiga ulanganda unda o‘zgaruvchan magnit maydon 
hosil bo‘lib, materialning o‘lchami davriy o‘zgaradi. 
Tebratgich 0-0 o‘qi bo‘yicha tebranadi. Ultratovush 
chastotasidagi tebranishlar ta’sirida kontakt sirtdagi oksid 
pardalar parchalanib, toza yuzalar ishqalanib qiziganda 
birmuncha yumshaydi, kichik siquvni kuch ta’sirida plastik 
deformatsiyalanib, yuzalar shu qadar yaqinlashadilarki, 
bunda atomar bog‘lanish borib payvandlanadi. 
Bu usuldan qalinligi bir necha mikrondan 1,5 mmgacha 
bo‘lgan bir xil yoki turli xil metallar va ularning qotish- 
malari ustma-ust payvandlanadi. Bu usuldan radiotexnikada, 
priborsozlikda va boshqa sohalarda keng qo‘llaniladi. 
3 
4 
0 
1 
6 
5 
2 
P 

---

225 
2-§. Metallarni portlovchi moddalar yordamida 
payvandlash 
 
Bu usulda payvandlanuvchi listlarning biri qo‘zg‘almas 
qilib tayanchga o‘rnatiladi. Ikkinchisi esa unga nisbatan a 
burchak bo‘yicha h oraliqda o‘rnatiladi va uning sirtiga 
butun yuzi bo‘ylab ma’lum qalinlikda portlovchi modda 
yotqiziladi. Uning bir chekkasiga esa detonator (1) 
o‘rnatiladi. Detonator (1) zaryadi yondirilganda portlovchi 
modda portlaganda gazlar va issiqlik ajralishi bilan kuchli 
impuls to‘lqin list 1 ni ikkinchi list (2) ga (1,5-2 km/s) 
tezlikda 
a 
burchak bo‘ylab katta bosim (10
5
atm) bilan urilib 
yuzalardagi oksid pardalar parchalanib ajralishi bilan plastik 
deformatsiyalanishi oqibatida butun yuzi bo‘ylab yaqin- 
lashib bir necha mikrosekundda atomlar bog‘lanib payvand- 
lanadi. Bunda hosil bo‘lgan chok metallini plastik defor- 
matsiyalanishi sababli puxtaligi asosiy metallar puxtaligidan 
yuqoriroq bo‘ladi. Payvandlash rejimi portlovchi moddaning 
portlash tezligiga va a burchagiga bog‘liq bo‘ladi. 
Bu usuldan metall listlarni maxsus xossali boshqa 
metallar bilan payvandlashda va shu kabi ishlarni bajarishda 
foydalaniladi. 
95-rasm. 
Portlovchi moddalar yordamida payvandlash: 
1 – bikr taglik; 2 va 3 – zagotovkalar; 4 – zaryad; 5 – detonator. 

---

226