2 Ўзбекистон республикаси

Чизиқли конструктив тузилиш
. 
Тасвирлаш учун буюм қандай содда 
ѐки мураккаб бўлишидан қатъий назар у конструктив тузилишга эга. 
Конструкция
 
сўзи- тузилиш (қурилиш) маъносини англатиб, рассом буюмни 
тасвирлашда ушбу қонунга амал қилиши шарт. Буюмни ҳаққоний қилиб 
тасвирлаш учун унинг тузилишини чизиқли конструктив тузилишига 
эътибор бериш мақсадга мувофи. Чизиқли контруктив куриш ҳар қандай 
вазифани тасвирлашда амалга оширилади. Қуйидаги антик даврга мансуб 
гипсдан ишланган кўза ва меъморлик бўлагида ушбу қонунни амалда 
кўришингиз мумкин
. 
Буюмнинг конструктив тузилишини унинг асосий қисмларидан, ҳамда 
ѐрдамчи чизиқлар ўтказиш йўли билан амалга оширилади (кўза, конус, 
пирамида ва ҳоказо). Чизиқли конструктив тузилиш орқали буюмни тўғри 
тасвирлашда перспектив қонун-қоидаларга тўлиқ амал қилишни тақозо
этади. Юқорида кўрсатилган расмдаги гипс кўзанинг ҳажмини тўғри амалга 
ошириш жараѐнида кўза асоси (буюм текислигида жойлашган), экватори, 
бўғизи ва юқори қисми айланаларининг буюм текислигидаги ҳолатига асосан 
перспектив қисқаришини кўрамаз. Демак, чизиқли конструктив қуриш 
буюмнинг чекка қирраларини контур чизиқлар билан, мураккаб тузилишга 

---

99 
эга (бир неча майда бўлаклардан иборат). Буюмларда эса ушбу бўлакларнинг 
енгил бирлашиб яхлит бир бутунликни ташкил этишдан иборатдир
.
Буюмлар ўз ҳажмига эга бўлишдан ташқари нисбатларда ҳам, 
баландлиги ва энига эгадир. Бу эса 
буюмларнинг нисбати
 
дейилади. Бир 
неча буюмлардан ташкил этилган қўйилма ўз нисбатларидан ташқари ўзаро 
ҳам катта-кичиклигига қараб нисбатлари мавжуд. Реалистик тасвирлашда 
буюмлар нисбатини тўғри аниқлаш катта аҳамият касб этади. Буюм 
нисбатларини тўғри аниқлаш ва тасвирлаш қуйидаги усулда амалга 
оширилади. Масалан, гипс нақш розеткасини олайлик. Розетканинг
баландлигини энига нисбатан катталигини аниқлаш учун қўлга қаламни 
ушлаб узатган ҳолда розетканинг кичик томони-энининг ўлчамини қаламда 
бош бармоқ билан белгилаб розетка баландлигига қўйиб таққослаймиз. 
Сўнгра ушбу топилган нисбатни қоғозда 
белгилаймиз. 
Шу 
усулда 
бир 
гуруҳ 
буюмлардан ташкил этилган натюрморт ѐки 
бошқа ўзининг ҳамда ўзаро нисбатларини 
тўғри тасвирлаш мумкин.