Yuqori molekulali birikmalar kimyosi va

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

87 
 
Ma’ruza 18 
Polimerlarning chin eritmalash va kolloid sistemalari 
Polimerlarni kuyi molekulyar birikmalar bilan ta’sirlashish jarayonlari 
polimerlarni sintezida, ularni kayta ishlashda va ekspluatatsiya qilishda katta 
axamiyatga ega.Polimerlarni quyi molekulyar birikmalar bilan ta’sirlashishida 
disperslik darajasiga karab chin eritmalar va kolloid sistemalar xosil bulishi mumkin. 
Chin eritma va kolloid sistemalarni asosiy belgilari kuyidagilardir: 
Chin eritmalar 
Kolloid sistemalar 
1.Komponentlar urtasida moyillik 
mavjud
1.Komponentlar urtasida moyillik yuk
2. O‘zg`o‘zidan xosil bulish 
2.3uraki xosil bulishi 
3.Molekulyar yeki ion disperslik 
3.Kolloid disperslik 
4.Termodinamik barkarorlik 
4. Termodinamik nobarkarorlik 
5.Vakt mobaynida disperslik darajasini 
ortishi
5.Vakt mobaynida disperslik darajasini 
kamayishi 
6.Agregatov turgunlik
6. agregativ noturgunlik 
7.Vir fazalilik 
7.Ikki fazalilik 
8.Bulinish sirti (chegera sirti ni) 
bulmasligi 
8.sirt chegeraning mavjudligi 
9.Kaytarlik 
9. Kaytmaslik 
Sistema komponentlari urtasila moyillik bulsa, ular birg`biri bilan 
to‘qnashganda tashki energiya sarfisiz ular bir birida o‘zg`o‘zidan disperslana 
boshlaydi va bu disperslanish molekulyar yeki ion darajasigacha astag`sekin davom 
etadi. O‘zg`o‘zidan disperlanish xar kanday doimiy bosim va temperaturada sodir 
bo‘ladigan o‘zg`o‘zidan ketadigan jaraen kabi zrkin energiyani kamayishi va 
entropiyani ortishi kuzatiladi. Bunda sirt chegarasi bulmagan bir fazali sistema xosil 
buladi. 
Chin eritmalarda (agar ular cheksiz suyultirilmagan bulsa) erigan moddalar 
molekulalari bir biri bilan ta’sirlashishi natijasida assotsiatlar xosil buladi. Bu 
assotsiatlar issiklik xarakati ta’sirida qaytar parchalanadilar. Bu tashki sharoitlar 
o‘zgarishi bilan eritma hossalarini kaytar o‘zgarish imkoniyatini keltirib chikaradi. 
Masalan, Chin eritmani kizdirish, sovitish, suyultirish, kontsenrtlash mumkin, ammo 
berilgan temperatura va bosimda eritma kontsentratsiyasini, uni xossalari va 
strukturasi tayyorlash usulidan qat’iy nazar bir xil bo‘ladi. Erishish yuliga boglik 
bulmagan muvozanat chin muvozanat deyiladi. 
Kolloid sistemalarni xossalari va strukturasi odatda ularni tayyorlash usuliga 
bog‘liq bo‘ladi. Kolloid sistemalarda doim agregatsiyalash jaraenlari ketadi, ular 
agregativ barkaror emas, natijada ikkita fazaga ajraladi. 
Chin eritmalar 
Polimerlarni chin eritmalar o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lib, bu xususiyatlar 
ularni quyi molekulyar birikmalar eritmalaridan farqlaydi. Bu xususiyatlar polimer 
va erituvchi molekulali o‘lchamlari urtasidagi ulkan farqdan kelib chikadi. Bu 
xususiyatlarga 

---

88 
bo‘kish, xatto suyultirilgan eritmalarni xam qovushqoqligini yuqoriligi, klassik 
qonunlar va termodinamika tenglamalaridan bir kator chetga chiqishlar kiradi. 
Bukish
Polimer kuyi molekulyar suyuklik bilan aralashganda (soprikosnovenie) 
suyuklik molekulalari polimer fazasiga tezda uta boshlaydilar, makromolekulalar esa 
erituvchi muxitiga utishga ulgurmaydi: erishdan oldin polimer bukadi. 
Bukish bu kuyi molekuyar suyuqliklarni (yoki ularni bug‘larini) polimer 
tomonidan yutilish yoki sorbtsiyalanish jaraenidir. 
Bukish jarayoni mikdoran bo‘kish darajasi (α) bilan xarakterlanadi
0
0