Yuqori molekulali birikmalar kimyosi va

 
Ma’ruza 15 
Kristall polimerlar 
Polimenrlarning kristall zvenolarining va makromolekulalarining joylashishida 
uzoq masofada 3 ulchamli tartibga ega. Bunda kristall o‘qlaridan bittasining 
yo‘nalishi makromolekula yunalishi bilan mos tushadi. Shu sababli kristall 
polimerlarda zvenolarning joylashishda uzoq masofada tartib bo‘lishi kerak, ya’ni 
uning makromolekulasi tartibli tuzilgan bulishi kerak. Kristallarda makromolekulalar 
joylashsh zichligi maksimal bulishi kerak. 
Kam tartibli amorf xo`atdan zanjirlari taxlangan kristall xo`atga utish 
makromolekula konformatsiyasining uzgarishini talab kdladi. Shuning uchun 
kristallanuvchi polimer ma’lum bir termodinamik va kinetik egiluvchanlikka ega 
bulishi kerak. 
Krislallanish mexanizmi 
Kristallanish ikki bosqichdan iborat: kristallanish markazining xosil bulishi, bu 
markazlarda kristallarning o‘sishi. Kristallanish markazining xosil bulishi. Polimer 
suyuqlanmasida yoki eritmasida strukturaviy assotsiatlar hosil bulishiga yoki 
yo‘qlligiga olib keluvchi issiqlik fluktuatsiyasi mavjuddir. 
Kristallanish markazi hosil bo‘lishida erkin energiya uzgaradi. Bu uzgarish 
markazdagi molekulalarning umumiy miqdoriga boglik. Kristallanish markazining 
kritik ulchamiga n
kr
erkin energiyaning maksimal qiymati to‘g‘ri keladi. n
kr
da erkin 
energiyaning qiymati musbat bulib zarodqshlar xdli byokaror emas va zarodqsh 
o‘sish zarodqshning yuqolish ehtimolidan katta. Zarodqsh ulchamining ortishi bilan 
erkin energiya kiymati manfiylashadi, yani sistema erkin energiyasi kamayadi. 
Gomogen va geterogen kristall markazi hosil bulishini farklashadi, gomogen 
zarodqsh xosil bo‘lishida barqaror kristallanish markazi hosil bo‘lishi amorf fazada 
makromolekularning agregatsiyalanishidir. Bu zarodqshlar hosil bulish tezligi 
kristallanish temperaturasi bilan belgilanadi. Zarodqsh hosil bo‘lish tezligini 
temperaturaga boglikligi kuyidagi tenglama bilan ifodalanadi. 

---

72 

N
g` xajm birligida vaqt birligida xosil bulgan zarodqshlar soni; 
N
0
g` konstanta;
∆E 
g` erkin aktivlanish energiyasi; 
T
pl
0
g` kristallarni suyulish temperaturasini muvozanat kiymati; 
T
kr
g` kristallanish temperaturasi;

g` fazalar chegarasi hosil bulish energiyasining o‘rtacha qiymati; 
∆Ng` suyuklanishning solishtirma issiqligi 
σ, α g` koeffitsientlar; 
ρ
kr
g` kristall zichligi.
Tenglamadan kurinadiki kristallanish
markazi xosil bulish tezligini temperturaga 
boglikligi maksimumga ega. 
T
pp
ga yakin temperaturada barqaror 
zarodqsh hosil bo‘lishi extimollgi kam. Bunga 
sabab 
makromolekulalarning 
yuqori 
harakatchanligidir. 
Shishalanish 
temperaturasiga yakin temperaturada ham 
zarodqsh hosil bulish tezligi kichkina. Sababi 
sistemaning ichki energiyasi makromolekula 
konformatsiyasini uzgartirib zich joylashish 
amalga oshishiga yetmaydi. 
Geterogen kristallanish suyuq fazada polimer tabiatidan farqlanuvchi tabiatli 
qo‘shimchalar yoki maxsus kushilgan moddalar sun’iy struktura hosil qiluvchilar 
borligi xisobiga hosil buladi. Bu xolda zarodqsh hosil bo‘lish tezligi geterogen 
struktura xosil qiluvchilar yuzasida makromolekulalar adsorbtsiyasi bilan belgilanadi. 
Kristallning usishi 
Kristallanish 
jarayonida 
kristallanish 
markaziga 
makromolekula 
sigmentlarining birikishi sodir buladi. Kristallarning usish tezligini ifodalovchi 
tenglama quyidagichadir. 

---

73 
0
